کرونا و افکار عمومی

مهدی عباسی
شیوع ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن، کوید ـ 19، زندگی همه آدمیان را دستخوش دگرگونی‌های فراوان کرده است. شاید هیچ پدیده‌ای در جهان معاصر ـ دست‌کم از جنگ جهانی دوم بدین سو ـ تا این اندازه، همه ابناء بشر را در سراسر جهان، حتی دورترین مناطق، تحت تأثیر قرار نداده باشد. پرواضح که این وضع، تأثیری انکارناپذیر بر افکار عمومی می‌گذارد. درک واکنش عمومی نسبت به شیوع کروناویروس، نقشی اساسی در شناخت ماهیت این بحران و تبیین نقشه راه مقابله با تحولات آینده دارد. 
در این میان، موسسات متعدد افکارسنجی در سراسر دنیا، دست به اجرای طرح‌هایی زده‌اند تا نظر شهروندان را درخصوص شیوع ویروس کرونا و پیامدهای آن بسنجند. ازجمله، «مورنینگ کانسالت» که نظرسنجی‌های هفتگی در این زمینه انجام می‌دهد تا بتواند تأثیر شیوع این ویروس را بر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و زندگی روزمره بسنجد. این نظرسنجی‌ها، بیشتر بر درک تأثیر شیوع ویروس کرونا بر اوضاع مالی، رکود اقتصادی، رفتار مصرف، وضع اشتغال، اعتماد به دولت، مقامات و نهادهای دولتی، نگرانی عمومی از شیوع این ویروس، انتظار مردم نسبت به بهبود شرایط در ماه‌های آینده و مانند آن متمرکز شده است. البته فرایندهای افکارسنجی در این مقطع، با دشواری‌هایی، ازجمله دشواری‌های ناشی از قرنطینه و مقررات منع آمد و شد مواجه شده‌ است؛ این در حالی است که سرعت تغییرات بسیار زیاد است و این امر، در مدتی کوتاه، داده‌ها را به داده‌های کهنه تبدیل می‌کند و لازم است نظرسنجی‌ها در مقاطع زمانی کوتاه‌تر، تکرار شوند.
در روزهای اخیر، گزارش دو نظرسنجی در ایران منتشر شده است. یکی از سوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) و دیگری از سوی گروه افکارسنجی دفتر طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. در ادامه، به این دو نظرسنجی و نتایج آنها نگاهی خواهیم داشت.
جامعه آماری هر دو نظرسنجی شهروندان بالای 18 سال کل کشور بوده و هر دو به روش تلفنی انجام شده‌‎اند. حجم نمونه نظرسنجی ایسپا 1563نفر و حجم نمونه نظرسنجی پژوهشگاه 1295 نفر از شهروندان بالای 18 سال کل کشور بوده است. در این گزارش، نتایج متغیرهای مشابه دو نظرسنجی در کنار یکدیگر بررسی شده است.

پیگیری اخبار و اطلاعات مرتبط با کرونا و منبع آن
بر اساس نظرسنجی ایسپا، اکثر شهروندان، یعنی 58.3 درصد از آنها آمار و اطلاعات مربوط به کرونا در ایران را به میزان زیاد و خیلی زیاد دنبال می‌کنند. 41.8 درصد نیز اخبار مربوط به سیاستهای دولت و ستاد مبارزه با کرونا را به میزان زیاد و خیلی زیاد دنبال می‌کنند. این امر، نشان‌دهنده حساسیت عمومی نسبت به شیوع این ویروس و نیز جایگاه ستاد مبارزه با کرونا نزد افکار عمومی است. نظرسنجی پژوهشگاه، این متغیر را نسنجیده، اما درخصوص منبع کسب خبر، از شهروندان سوال کرده است. براین اساس، اکثریت پاسخگویان (68.3 درصد) اخبار مربوط به کرونا را معمولا از طریق رادیو و تلویزیون پیگیری کرده‌اند. 20.3 درصد آنان نیز با استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی پیگیر اخبار کرونا بوده‌اند. بعد از آن، به ترتیب، خبرگزاری‌ها و سایت‌های اینترنتی (2.9درصد) شــبکه‌های ماهواره‌ای (1.8 درصد) همکاران و آشنایان ( 0.8 درصد) و روزنامه‌ها (0.1درصد) اصلی‌ترین منابع خبری پاسخگویان برای به دست آوردن اخبار مرتبط با مساله کرونا در کشور بوده‌اند. 
اگرچه نظرسنجی ایسپا سوالی درباره منابع کسب خبر نپرسیده، اما در سؤالی از پاسخگویان پرسیده است که تا چه حد مطالب شبکه‌های اجتماعی مجازی را درخصوص کرونا پیگیری می‌کنند؟ طبق نتایج به‌دست‌آمده، 29.5 درصد از شهروندان به میزان زیاد و خیلی زیاد و 24.2درصد به میزان کم مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی مجازی درخصوص کرونا منتشر می‌شود را پیگیری می‌کنند. در نطرسنجی پژوهشگاه نیز، 20.3 درصد از پاسخگویان شبکه‌های اجتماعی مجازی را منبع پیگیری خبر خود عنوان کرده بودند.

رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی

رعایت قرنطینه، شرایط و ادامه آن

مشکلات ناشی از بیماری

میزان کمک مردم به دیگران

اقدامات دولت و اعتماد به آن

امیدواری به حل بحران
طبق نظرسنجی ایسپا، 56.2 درصد مردم ایران امیدوارند که این بحران در یکی، دو ماه آینده حل شود. اما طبق نظرسنجی پژوهشگاه، 14.1 درصد مردم معتقدند که بحران تا دو ماه آینده ادامه خواهد داشت. اگر این عدد را با کسانی که معتقدند بحران تا دو هفته (2.7) و یک ماه آینده (11) ادامه خواهد داشت، جمع کنیم، عدد 27.8 به‌دست خواهد آمد. 

تأثیرات مذهبی و اعتقادی بحران کرونا
یافته‌های نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد که 48.4 درصد پاسخگویان اظهار داشته‌اند در این ایامی که کرونا شیوع پیدا کرده اهمیت دین و خداوند برای آنها نسبت به قبل تغییری نکرده است. 47 درصد مردم گفته‌اند در ایام کرونا، اهمیت دین و خداوند برای آنها نسبت به قبل بیشتر شده است. فقط 3.5 درصد گفته‌اند این اهمیت نسبت به گذشته کمتر شده است.
در نظرسنجی پژوهشگاه از پاســخگویان خواســته شد میزان موافقت یا مخالفت خود با این جمله را نیز بیان کنند: «مســائل و مشــکلاتی که این بیماری ایجادکرده باعث ایجاد سوالات اعتقادی جدیدی برایم شده است.» نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که 34.2 درصد پاسخگویان، تأثیر مشکلات ناشی از کرونا بر ایجاد سوالات جدید اعتقــادی را رد کرده‌اند. از سوی دیگر، 25.5 درصد افراد تأیید کرده‌اند که این مسائل و مشکلات باعث ایجاد سوالات اعتقادی جدیدی برای آنها شده است. 32.2 درصد پاسخگویان نیز با گویه مذکور نه موافق هستند و نه مخالف.

متن گزارش نظرسنجی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات