کرونا و هرم نیازهای مازلو

روانشناسان نیازها را به  دو دسته «نیازهای اولیه و نیازهای یادگرفته‌شده» تقسیم می‌کنند؛ فیزیولوژیست‌ها به جنبه بیولوژیکی نیازها توجه دارند. اقتصاددانان تعریف دیگری از نیاز دارند. با توجه به تعریف‌های مختلف، می‌توان نسبت به طبقه‌بندی نیازها اقدام کرد. این رویکرد کمک می کند شناختی کلی‌تر و درعین‌حال، وسیع‌تر، از مفهوم نیاز به‌دست آید.
 به‌طورکلی، اغلب تعریف‌های ارائه‌شده از مفهوم نیاز را می‌توان در یکی از طبقات زیر قرار داد: 1. نیاز به معنای خواست یا ترجیحات افراد؛ 2.نیاز به‌معنای فقدان یا ضرورت چیزی؛ 3.نیاز به‌عنوان نقص یا مشکل؛ 4.نیاز به‌معنای فاصله یا شکاف بین وضع موجود با وضع مطلوب.

نظریه آبراهام مازلو[3]
پیرامون شناخت نیاز، تاکنون پژوهش‌های درخور توجهی، به‌ویژه ازسوی اندیشمندان معاصرانجام ونظریات مختلفی ارائه شده است. هریک از آنان، براساس بینش‌ها و گرایش‌های خود، جنبه‌ای از نیازهای پیچیده و متنوع انسانی را مورد توجه قرار داده‌اند.
نظریه آبراهام مازلو ـ نظریه‌پرداز کلاسیک مدیریت ـ درمورد نیازهای اساسی انسان، یکی ازمعروف‌ترین نظریات دراین‌باره است. این نظریه در میان بینش‌های حاصل از جنبش روابط انسانی در مدیریت، مقارن با دوران رکود اقتصادی بزرگ غرب از اهمیت ویژه برخوردار است و نظریه‌ای بنیادین محسوب می‌شود. مازلو در اثر خود به نام انگیزش و شخصیت، سلـسله‌مراتب نیازهای انسانی را در پنج سطح دستهبندی میکند:
1.نیازهای زیستی
نیازهای زیستی جزء آن دسته از نیازها هستند که برای حفظ تعادل زیستی و تداوم حیات ارگانیسم ضروری میباشند. از نظر مازلو، تهیه فهرستی از نیازهای فیزیولوژیک امری ناممکن و بیفایده میباشد اما نیازهایی چون آب، هوا، غذا وسرپناه، جزء نیازهای مهم فیزیولوژیک محسوب میشوند. ویژگی مهم نیازهای فیزیولوژیک، برخورداری از قدرت غلبه بر سایر نیازهاست.

2- نیازهای ایمنی[4]

اگر نیازهای زیستی ،نسبتاً خوب ارضاء شوند، مجموعه جدیدی از نیازها نظیر (امنیت، ثبات، وابستگی، حمایت، رهایی از ترس، نیاز به سازمان، نظم، قانون، داشتن حامی مقتدر و...) پدید میآید که مازلو آنها را جزء نیازهای ایمنی طبقهبندی میکند.
نیازهای ایمنی نیز به مانند نیازهای فیزیولوژیک می‌توانند ارگانیزم را تا حد تام تحت تسلط خود درآورند.

3- نیازهای اجتماعی[5] (نیاز به عشق و تعلق)

در صورت تأمین نیازهای فیزیولوژیک و ایمنی، نیازهای عشق، محبت و تعلق پدیدار خواهند شد. به نظر مازلو، احساس تعلق به محله، قلمرو، زیست بوم، قبیله، قوم، هم‌قطاران، طبقه و گروه از چنین نیازی سرچشمه می‌گیرد.

4- نیاز به احترام[6]

از نظر مازلو، همه افراد (به جز بیماران روانی) به یک ارزشیابی ثابت و استوار و معمولاً عالی از خودشان، احترام به خود یا عزت نفس[7] و احترام به دیگران تمایل دارند. این نیازها را میتوان در دو مجموعه فرعی طبقه‌بندی کرد. در دسته نخست، تمایل به قدرت، موفقیت، کفایت، سیادت، شایستگی، اعتماد در رویارویی با جهان، استقلال و آزادی و در دسته دیگر، تمایل به اعتبار یا حیثیت، شهرت و افتخار، برتری، توجه، اهمیت، حرمت یا تحسین قرار دارد.

5- نیاز به خود شکوفایی[8]

اگر همه نیازها ارضا شوند، باز هم اغلب (اگر نه همیشه) میتوان انتظار داشت که بیقراری و نارضایتی تازهای برای فرد به وجود آید، مگر آنکه فرد به انجام کاری مشغول باشد که برای شخص او مناسب است. مازلو، این نیاز را نیاز به خودشکوفایی میداند. نیاز مذکور در مورد اشخاص گوناگون به طور وسیعی متغیر است. ممکن است در یک فرد به صورت تمایل به مادری ایده‌آل‌بودن تجلی یابد، در دیگری با تمایل به قهرمانی بروز پیدا کند و در فرد سوم با گرایش به خلق یک اثر هنری یا اختراع یک ابزار خاص.

شکل شماره 1:هرم نیازهای مازلو

درعصر حاضر، ارضای هرپنج سطح از نیازهای انسانی هرم مازلو، نیازمند حضور انسان در اجتماع و در گروی فعالیتها، روابط و تعاملات اجتماعی اوست.
درسطح اول، ارضای نیازهای فیزیولوژیک انسان در عصر حاضر بدون حضوردراجتماع بی معناست و کاملا وابسته به  فعالیتهای اجتماعی است. تامین آب، غذا، بهداشت و... ازجمله این سطح ازنیازها است.

سطح دوم نیازها که نیازبه امنیت می‌باشد هم کاملا مبتنی برنوع حضور وکمیت وکیفیت فعالیت‌های اجتماعی انسانها است. شغل، خانواده،اخلاق و. . . دراین سطح نیازها جا دارند.
سه سطح بالاتر نیازهای هرم مازلو (نیازهای اجتماعی، عزت نفس و شکوفایی فردی) به‌وضوح و به صورت صددرصد، ماهیت اجتماعی دارند و بدون حضور انسان در جامعه و فعالیت اجتماعی ارضا نخواهند شد.
***
امروزه، از میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا خواسته شده تا «فاصله اجتماعی[9]» را رعایت و به این ترتیب از انتشار ویروس کرونا [10] جلوگیری کنند (یونیسف[11]،2020). بااین وصف ویروس کرونا برهمه نیازهای انسانی درهمه سطوح سایه افکنده وآنها را تحت تاثیرخود قرارداده است، زیرا کرونا اجتماع، روابط اجتماعی و فعالیتهای اجتماعی که محل بروز و ظهور وهمچنین ارضای نیازهای انسانی در سطوح مختلف است را کاملا تحت الشعاع خود قرارداده است و از طرفی، زندگی انسان معاصر بدون حضور در اجتماع غیر قابل تصور است
به بیان دیگر می‌توان گفت ما انسانها ازیک سو نیازمند تعاملات اجتماعی هستیم و این موضوع برای رفع نیازهای گوناگون ما کاملا ضروری است و از طرف دیگر، ویروس کرونا باعث ایجاد فاصله‌گذاری اجتماعی و کاهش شدید تعاملات اجتماعی شده است که رعایت این فاصله اجتماعی برای مبارزه با ویروس کرونا، بسیارمهم و حیاتی است.
برای ادامه تعاملات اجتماعی از یک سو و رعایت فاصله اجتماعی ازسوی دیگر که هردو برای سلامت جسمی و روانی انسانها مهم و ضروری هستند، به نظرمی‌رسد تا مدتی باید بخش قابل توجهی از روابط و تعاملات اجتماعی دربستر فناوری‌های اطلاعات وارتباطات انجام پذیرد و در این بین، نقش فضای مجازی، رسانه‌های اجتماعی [13] و پیام‌رسان‌های اجتماعی[14] بسیارپررنگ و قابل توجه است به گونه ای که ضمن رعایت فاصله ی اجتماعی، نیازهای اجتماعی هم دربستری کاملا امن توام باسلامت ارضا شوند.
البته مدیریت اعضای خانواده وخصوصا کودکان در فضای مجازی به منظور کاهش تأخرفرهنگی[15]، آموزش سواد رسانه‌ای، آموزش مهارت تفکرنقاد، آموزش مهارتهای ارتباطی، آموزش مهارت‌های کارهای مشارکتی و تیمی در بستر فضای مجازی، آموزش سواد مالی در فضای مجازی، آموزش مهارت‌های فعالیت اقتصادی و پولی امن، ازجمله مواردی است که باید درمورد تعاملات اجتماعی افراد جامعه در فضای مجازی به آنها آموزش داده شود که متاسفانه ساختار آموزش کشور، چه درآموزش و پرورش، آموزش عالی، سازمان‌های فرهنگی ـ اجتماعی و. . . به شکل محتوایی توجه چندانی به آموزش جدی و کاربردی این موارد نداشته‌اند و این خلأ کاملا احساس می شود.
بسترسازی تکنولوژیک و توزیع عادلانه امکانات به همه مناطق کشور و به‌ویژه مناطق محروم جهت امکان دسترسی به ارتباطات مجازی ازجمله ضرورتهای دیگر است که باید مدنظرمسوولان مربوط واقع شود. بسیاری از کشورها از ظرفیت ICT و فضای مجازی برای آموزشهای مختلف مانند آموزش دانش آموزان و کشاوزان در مناطق دورافتاده استفاده کرده‌اند.
عدم بهره‌مندی در مناطق محروم کشور و نداشتن دسترسی به رایانه، تلفن همراه هوشمند و اتصال به اینترنت باعث شده بخشی از دانش آموزان این مناطق نتوانند از آموزشهای الکترونیک بهره بگیرند وعدالت آموزشی تحقق پیدا نکند. و درمورد سامانه "شاد[16]" که توسط وزارت آموزش وپرورش راه اندازی شده است هم همین پیشبینی، دور از انتظار نیست.
راه اندازی سریعتر شبکه ملی اطلاعات و حمایت بیشتر از رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی، از دیگر ملزومات برای فراهم آوردن شرایط مناسب وامن در فضای مجازی جهت ارتباطات و تعاملات اجتماعی مردم می باشد.

[3] Abraham Maslow

[4] Safety needs

[5] Social needs

[6] Need respect

[7] Self-esteem

[8] self actualization

[9] Social distance

[10] Coronavirus

[11] UNICEF

[12] Information and Communication Technologies) ICT(

[13] social media

[14] Social messengers

[15] Cultural lag

[16] شبکه آموزش دانش آموزان