خطر افزایش پدیده حاشیه‌نشینی

هر بحرانی که اتفاق می‌افتد، بسته به شدت، مدت و نحوه تأثیرگذاری و ... تأثیرات مختلفی را در حوزه‌های متعدد می‌گذارد که طبعاً بخشی از آن در حوزه اجتماعی است و می‌توانیم بگوییم که بخشی از این موارد بی‌تأثیر از شرایط اقتصادی نیست. اتفاقی که در این یکسال افتاد دو نکته مهم داشت اول اینکه مدت فاصله‌گذاری اجتماعی طولانی شد و دوم اینکه به دلیل عادت نداشتن مردم به این حوزه طبیعتاً فشارهای زیادی به آنها تحمیل شد که قطعاً بخشی از آن در آینده خودش را نشان خواهد داد، مثل عوارضی که روی سلامت اجتماعی مردم در آینده می‌گذارد و اگر تدبیر نکنیم، در حوزه سلامت روانی - اجتماعی ممکن است با بحران‌های جدی و ماندگار مواجه شویم.این مسأله که به نوعی هوشمند شدن بچه‌ها به‌خاطر استفاده از سیستم آموزشی در قالب فضای مجازی است طی ۱۰ سال آینده عوارض خود را نشان می‌دهد، اما نکته مهم حس نامطمئن بودن نسبت به آینده است که می‌تواند نگرانی‌های جدی‌تری را در جامعه ایجاد کند، به همین علت ما می‌توانیم بگوییم که در آینده با جرایم اجتماعی پیچیده‌تری مواجه خواهیم شد، همان‌طور که رئیس پلیس آگاهی هم اعلام کرد در ماه‌های اول سال، ۵۰ درصد از سرقت‌ها، سرقت اولی بود، یعنی از سوی کسانی انجام گرفته که تجربه و سابقه نداشتند یا در آماری دیگر نزدیک ۵۰ درصد در مراکز نگهداری از سالمندان و معلولان افرادی بودند که پیش از کرونا در خانه نگهداری می‌شدند اما بعداً والدین یا بچه‌ها با حکم قضایی که گرفتند آنها را تحویل بهزیستی دادند، گروه بعدی افراد با بیماری‌های خاص و معلولیت بودند که در این شرایط به مراتب فقیر‌تر شدند. درواقع اثراتی که به افراد ضعیف و بی‌بضاعت تحمیل شده می‌تواند تبعات اجتماعی و حتی امنیتی داشته باشد. چون چرخ زندگی این افراد کندتر می‌چرخد، برخی از این افراد صاحبان مشاغل خرد بودند که درآمدی هرچند اندک داشتند اما کرونا، همین مشاغل خرد را هم تحت تأثیر قرار داد که در کنار فشار ناشی از تورم و تحریم‌ها که در بحران‌ها اثر شدیدتری می‌گذارد، نیاز مضاعفی را به خانواده‌های کم‌برخوردار تحمیل کرد.
ما به‌طور خاص با پدیده کارتن خوابی و بی‌خانمانی مشهود‌تری مواجه خواهیم شد، البته الان هم اثر خود را گذاشته و مشهود است اما چون کار تحقیقی انجام نشده نمی‌توان آمار و ارقام داد. اما کاملاً مشهود است که تعداد معتادان متجاهر، متکدیان، بی‌خانمان‌ها، کودکان کار و خیابان و زباله‌گرد و حتی تن‌فروشی افزایش داشته است. وقتی فقر گسترش می‌یابد، شکل جدیدی از مسائل اجتماعی ناشی از فشارهای وارده بروز می‌کند. در این شرایط سازمان‌های اجتماعی باید منتظر افزایش چند هزار نفری فقرا و نیازمندان برای پذیرش باشند، با ظرفیت‌سازی محدود هم مشکل حل نمی‌شود، شرایط به مراتب عمیق‌تر خواهد بود چون زخم فقر عمیق‌تر شده است، اینها نکاتی است که در حوزه اجتماعی مورد غفلت قرار گرفته است.

یک نمونه واضح این موضوع تعطیلی مدارس است، به هرحال مدرسه جایی برای مهارت جامعه‌پذیری، روابط اجتماعی و تخلیه انرژی دانش‌آموزان است، یا درمورد دانشگاه هم به همین شکل! اما می‌بینیم که در این یک‌سال همه به نوعی به فضای مجازی پناه آورده‌اند که ما هم روی آن کنترلی نداریم، والدین شاغل هستند و بچه‌ها در خانه به‌راحتی به این فضای بدون نظارت دسترسی دارند، این می‌تواند در آینده مخرب باشد، از آن طرف، طبق آماری که خود مسئولان وزارت آموزش و پرورش اعلام کردند، دیدیم که ۳ میلیون دانش‌آموز دسترسی به امکانات فضای مجازی مثل تبلت را ندارند و از ظرفیت‌های آموزشی برخوردار نیستند، واقعیت این است که ما نتوانستیم شرایط را درست مدیریت کنیم، البته تشکل‌های غیر دولتی و مردم هم ورود و مشارکت کردند، حتی راه‌اندازی سامانه‌ای به نام شاد هم محصول همین دوران کروناست، اما وضعیت امروز اقتصادی، بیشترین عوارض خود را بر افراد و خانواده‌های ضعیف می‌گذارد که می‌تواند برای حوزه مدیریت نگران‌کننده باشد. مسأله مهم دیگری که کرونا موجب شد خودش را نشان بدهد، مسائل درون خانواده‌ها بود مثل خشونت خانگی که دیدیم آمار آن افزایش یافت، این یعنی ما آنچنان که باید خانواده بودن را بلد نیستیم و نمی‌دانیم چگونه باید یک خانواده با نشاط و سلامت در شرایط بحرانی باشیم. تاب‌آوری خانواده‌ها در این دوران بسیار پایین آمد و خشونت‌ها ناشی از همین عدم مدیریت و کنترل خشم بود که تأکید می‌کنم با تداوم شرایط، عوارض اجتماعی شدیدتری به‌دنبال خواهد داشت.

شیب طبقه متوسط به سمت طبقه فقیر گرایش دارد که می‌تواند بحران‌زا باشد، حتی ممکن است که ما به سمت حاشیه‌نشینی جغرافیایی در حاشیه کلانشهرها برویم، الان لزوماً بحث حاشیه‌نشینی، حاشیه‌نشینی جغرافیایی نیست، اما اگر این شرایط ادامه یابد، افرادی که حالا در سکونتگاه‌های رسمی زندگی می‌کنند به سمت حاشیه شهرها می‌روند و کلونی‌های جدیدی ایجاد می‌شود که می‌تواند بستر خطرناکی برای حوزه‌های امنیت عمومی باشد.