حکمرانی فضای مجازی در عصر پساکرونا

به دلیل پاندومی کرونا بحث فضای مجازی اهمیت مضاعفی پیداکرده و زندگی‌ مردم از عرصه فیزیکی به عرصه مجازی تغییر کرده است و قدم گذاشتن به مباحث فضای مجازی بدون اینکه با موضوع فضای مجازی به‌صورت عمیق آشنا باشیم خامی در بحث است، هرچند اقتضای زمانی به‌گونه‌ای است که نمی‌توان خیلی عمیق به مفاهیم فضای مجازی ورود کرد.
فضای سایبری فضایی است که در آن واژه‌ها، پیوندها، داده‌‌ها، ثروت و قدرت از راه ارتباط به وسیله رایانه‌ها پدیدار می‌شود؛ این فضا ارتباط داخلی کلان بشر و نیز اشیا را با توجه به ظهور پدیده اینترنت اشیا از طریق رایانه‌ها و ارتباط راه دور بدون نگرش به جغرافیای فیزیکی بر عهده دارد.
عرف عمومی فضای مجازی را تعبیر به اینترنت می‌کند ولی این تلقی درستی نیست چراکه فضای مجازی یک مفهوم انتزاعی و اعتباری است و معادل اینترنت نیست، اینترنت در وضعیت موجود می‌توانیم بگوییم ستون فقرات فضای مجازی و بستر جریانی فضای مجازی است.
وقتی کامپیوترها پای به عرصه وجود گذاشتند ابتدا با سیستم سرور مرکزی و سیم کشی مواجه بودیم که هسته اصلی یکجا بود؛ به وجود آمدن اینترنت به دوران جنگ سرد و خوف ایالات‌متحده از حمله اتمی به سیستم سرور مرکزی برمی‌گردد و سازمان امنیت ملی آمریکا طرحی را پیش‌بینی کردند که یک هسته مرکزی نداشت و تقسیم شد که اگر یک نقطه هدف حمله اتمی قرار گرفت دیگر مرکزها بتوانند به کارشان ادامه دهند.
عرصه انسان به انسان، محتوا، وب دو، سرویس و تبادل دوطرفه، شبکه‌های اجتماعی هوشمند و امروزه اینترنت اشیا نمودار سیر پدید آمدن فناوری‌ها و سرویس‌ها در فضای مجازی است.
 با اشاره به اینکه کاربران اینترنت 5 و 4 دهم میلیارد در سال ۲۰۲۰ هستند و نسبت به سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ ضریب نفوذ اینترنت به 54 و 6 دهم رسیده است که این آمارها حاکی از نفوذ اینترنت و دو جهانی‌شدن فضای زندگی است، ابراز کرد: فضای مجازی را درست ترجمه نکردیم و برخی فکر می‌کنند این فضا در برابر فضای حقیقی و معنای فلسفی آن قرار دارد؛ در واقع فضای مجازی یک فضای حقیقی حکمرانی است.
 واقعی بودن و حقیقی بودن، جهانی بودن و گسترده بودن، دسترسی همیشگی و پویایی زمان، فرامکانی و جهان‌شمول بودن، سیال بودن و تشدید بودن واقعیت، دیجیتال بودن و حافظه درازمدت، غیر مرکزی بودن، پیوستگی و یکپارچگی، آزادی اطلاعات و ارتباطات و گمنامی هویت و فردگرایی از جمله ویژگی‌های فضای مجازی است.
مهم‌ترین اتفاق فضای مجازی تبدیل‌شدن دنیای آنالوگ به دنیای دیجیتال است، تمام موجودیت فضای مجازی با اعداد و ارقام است و از آثارش این است که مفهوم زمان و مکان در فضای فیزیکی و بیرونی با فضای مجازی متفاوت شده است؛ سرعت جابجایی با نور انجام می‌شود و شما با یک کلیک ایران و کلیک دوم در اروپا و با کلیک دیگر به نقطه دیگری می‌روید.
سیاست رسانه‌ای و ارتباطی در واقع بخشی از سیاست عمومی محسوب می‌شود و نوع برخورد دولت‎ها با فضای مجازی در ساختار و محتوا نوسان دارد که این نوسان و نحوه مواجهه با فضای مجازی در حکومت سکولار و یا حکومت دینی قابل‌بررسی و مشاهده است.
طبق اصول متعدد قانون اساسی ایران ازجمله اصل دوم، چهارم، پنجم و مقدمه قانون اساسی نظام ما درون‌مایه مکتبی دارد؛ اگر بخواهیم مواجه نظام جمهوری اسلامی ایران را با پدیده نوظهور فضای مجازی تبیین کنیم باید به درون‌مایه مکتبی نظام توجه داشته باشیم.
حکمرانی به معنای اعمال قدرت فرماندهی برتر و مستقل و اهلیت برقراری با سایر دولت کشورها تعریف می‌شود و در واقع حاکمیت چهره برونی و درونی دارد.
چهره درونی حاکمیت قدرتی است که نسبت به اعضای آن افراد، گروه‌‌ها تقسیمات سرزمینی، احزاب و سایر گروه‌ها برتر است یعنی در درون آن کشور نسبت به تمام اعضای جامعه قدرت برتری را دارد و بر آنها چیره است.
چهره بیرونی حاکمیت مشخص‌کننده شخصیت متمایز حقوقی و سیاسی دولت و کشور است و استقلال و خود سالاری آن دولت در برابر دولت‌های دیگر است.
فضای مجازی امتداد فضای زندگی انسان در بستر دیجیتال است و امروزه پذیرفته‌شده حق حاکمیت فقط در قلمرو سرزمینی، هوایی و دریایی نیست؛ البته فضای مجازی تخصیص‌یافته برای هر کشوری هم تفسیر شدنی است.
حکمرانی فضای مجازی در دو اجلاسیه جهانی جامعه اطلاعاتی ژنو در سال ۲۰۰۳ و اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی تونس در سال ۲۰۰۵ مطرح شد و رسماً این بحث وارد ادبیات حقوقی و سیاسی شد؛ کشورهای دیگر اصرار داشتند اینترنت میراث جهانی است و نباید در دست یک کشور یعنی ایالات‌متحده باشد و خود ایالات‌متحده اصرار بر حفظ نقش تاریخی خودش در مدیریت اینترنت دارد که به نتیجه نرسید و کماکان نقش اصلی و بنیادین را ایالات‌متحده در این زمینه دارد.
رویکرد فنی می‌گوید حکمرانی اینترنت فنی است و باید به مهندسان و برنامه ریزان واگذار شود و در رویکرد کل گرایانه پیامدهای اجتماعی، سیاسی، حقوقی و اقتصادی تصمیم‌های فنی موردنظر است.
لایه کاربری لایه‌ای است که همه مردم با آن مواجه هستند که لایه رویین و پوسته ظاهری است؛ لایه بعدی لایه مهندسی است که اپلیکیشن‌ها طراحی‌شده و سپس لایه خط‌مشی و سیاست‌گذاری است که بر عهده دولت‌ها است.
هیئت معماری و جامعه اینترنت، ستاد مهندسی اینترنت، ستاد پژوهشی اینترنت، شرکت آیکان از جمله نهادهای ساختاری حکمرانی بر فضای مجازی در ایالات متحده هستند.
شرکت آیکان ظاهراً یک موسسه و شرکت غیردولتی است اما طبق یک توافق‌نامه‌ با وزارت بازرگانی از سیاست‌های ایالت متحده تبعیت می‌کند؛ آیکان نشانه‌ها را به کشورها می‌دهد مانند پسوند IR که به ایران داده‌شده و اگر آیکان اراده کند پسوند ایران را حذف کند کلاً ایران از فضای مجازی معدوم می‌شود و دیگر هیچ دسترسی برای هیچ کاربری به فضای مجازی در ایران ممکن نخواهد بود.
حکمرانی محتوایی فضای مجازی جعل اصطلاح نیست بنده به‌صورت مستند از اسناد یونسکو استخراج کردم که در آن آمده حکمرانی اینترنت تنها موضع فنی و ساختاری نیست بلکه مسائل اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی را هم در برمی‌گیرد.
جامعه‌شناسان بر این باورند که ابزارها بر پایه‌ شالوده‌های فلسفی خودشان شکل می‌گیرند و این نظام‌های باور و اندیشه ما هستند که عمل و رفتارهای ما را شکل می‌دهند و این رفتارهای ما پردازه‌ای از دیدگاه‌ها و مبانی نظری است.
فناوری به‌عنوان ساخته بشر مانند گدازه‌های سرد برجای‌مانده پس از فعالیت آتش‌فشان است که آثار ملموس رفتار متجلی شده در هنجارها، ارزش‌های و پیش‌فرض‌های فرهنگی را نمایان می‌کند؛ مصنوعات بشری از جمله فضای مجازی رویه ظاهری و نمایان فرهنگ هستند که بر پایه ارزش‌ها و هنجارهای رفتاری بناشده‌اند.
فضای سایبری دارای خاستگاه فلسفی و بر اساس شالوده‌های تئوریک غرب و فلسفه حاکم بر تمدن غرب است؛ تمدن غرب تفکر اومانیستی است که با بن‌مایه اسلامی و اصالت آخرت در تعارض بنیادین است.
هرکسی با هر هویتی می‌تواند وارد فضای مجازی شود و صدها هویت مختلف برای خودش بسازد؛ این امکان وجود داشته که مهندسی به شکلی باشد که افراد برای ورود احراز هویت شوند اما چون لیبرالیسم دنبال آزادی است و فضای مجازی اینترنت محور آرمان‌شهر آنها است، چنین کاری نکرده‌اند.
بیش از ۹۰ درصد ناهنجاری‌ها در فضای مجازی به دلیل همین عنصر ناشناختگی است.
انسان کانون ارزش‌هاست، جوهر اومانیسم انسان را رها از روح ملکوتی‌اش یک حیوان هوشمند می‌پندارد که توانایی چیرگی بر جهان مادی را دارد.
فناوری فضای مجازی مانند سایر فناوری‌ها یک وجود سراسر فرهنگی دارد و این فرهنگ همان فرهنگ اومانیسم و سکولاریسم است که رشته زمین و آسمان را ازهم‌گسسته می‌داند و انسان را پیغمبر روزگار مدرن می‌داند.
در فضای فیزیکی تا من دنبال ناهنجاری نروم پدید نمی‌آید و درواقع ارادی است، اما در فضای مجازی این آسیب ناخواسته است به عنوان مثال فردی در حال تحقیق علمی است که تصاویری برای او نشان داده می‌شود و او را با یک کلیک به ورطه‌های ناسالم می‌برد.
در قطعنامه پایانی گردهمایی جهانی حمایت از کودکان در برابر سو استفاده‌های جنسی در سال ۱۹۹۹ آمده که هر چه اینترنت بیشتر گسترش یابد کودکان بیشتر در معرض محتویات خطرناک آن قرار می‌گیرند.
ما نمی‌خواهیم فضای مجازی را رد کنیم بلکه فضای مجازی موجود اینترنت محور که متأثر از مبانی اندیشه‌ای پدیدآورندگانش است نقد می‌کنیم که منجر به چیرگی ارزش‌های اومانیستی در محتوای این فضا شده است.