دانشجویان در روزگار کرونا

در یک ماه گذشته شاهد اپیدمی جهانی کروناویروس بوده‌ایم و در پی آن، بسیاری از کشورها، از جمله ایران، راهکار ماندن در منزل و کاهش تعاملات اجتماعی را در پیش گرفته‌اند. 
طبیعی است، مدارس و دانشگاه‌ها، به عنوان یکی از محل‌های اصلی تجمع، در همان ابتدا تعطیل شد و یک ماه از خانه‌نشینی دانش‌آموزان و دانشجویان می‌گذرد. در این مدت، تمام تمرکز مسئولان در حوزه آموزش عالی و آموزش و پرورش، بر آموزش افراد مانده در منزل بوده است و با استفاده از بسترهای مجازی، به راهکارهایی، اگرچه نه چندان مطلوب نیز رسیده‌اند و در حال حاضر می‌توان گفت آموزش دانشجویان و دانش‌آموزان، در حال انجام است و با اختلال اندکی مواجه شده است؛ ضمن اینکه حتی با تصور قطع کامل آموزش برای زمانی مشخص، پس از عادی شدن شرایط، این خلاء با تلاش بیشتر، قابل جبران خواهد بود.
حال این نکته مطرح می‌شود که با فرض تامین آموزش دانشجویان با استفاده از فضای مجازی، دیگر کمبودی احساس نخواهد شد و دانشجو، به آنچه باید در محیط دانشگاهی می‌رسید، خواهد رسید؟
سوالی که این روزها ذهن بسیاری از جامعه‌شناسان را به خود مشغول کرده این است که آیا جهان پس از کرونا، جهان متفاوتی خواهد بود و آیا از نظر فرهنگی، تغییراتی را شاهد خواهیم بود؟ فرهنگ، مقوله‌ای است که در طول سالیان سال در بستر یک جامعه ایجاد می‌شود و تغییرات آن نیز به نسبت مقوله‌های دیگر اجتماعی، اندک و کند است و سال‌ها زمان می‌برد تا جامعه‌ای، رفتاری را که از خود بروز می‌دهد، تغییر دهد. 
فرهنگ دانشگاهی نیز مجموعه رفتارهایی است که در محیط دانشگاه و در بستر ارتباطات و تعاملات اجتماعی شکل می‌گیرد و دانشجو در طول دوران تحصیل خود، در کنار آموزش‌هایی که در کلاس‌های درس دریافت می‌کند، آموزش‌های بسیار دیگری را از طریق همین تعاملات و در بستر فرهنگ دانشگاهی می‌آموزد که چه بسا ارزشمندتر و ضروری‌تر از تئوری‌های علمی نگاشته شده در کتاب‌ها باشد. انسان موجودی اجتماعی است و به ارتباطات اجتماعی، در محیط‌های مختلف نیازمند است و این ارتباطات و آنچه در پی آن روی می‌دهد، مقدمه‌ای برای آموختن سبک زندگی در انسان اجتماعی است.
در روزگار کرونا، دانشجو زمانی را از اجتماع دانشگاهی، اجتماعی که بنا بوده با حضور در آن و آموختن از آن، شیرازه شخصیتی خود را بسازد، به دور خواهد بود و در کنار آن، به احتمال فراوان در زمان قرنطینه خانگی نیز بخش عمده وقت خود را در فضای مجازی سپری خواهد کرد و حتی از تعامل اندک با اعضای خانواده خود نیز گریزان خواهد بود. حال اگر مدت زندگی انفرادی دانشجو و دوری او از اجتماع دانشگاه، کوتاه باشد، مثلا کمتر از سه ماه، می‌توان امیدوارم بود که حجم آسیب‌های اجتماعی ناشی از گوشه‌گیری دانشجو، کمتر باشد و در بازگشت به شرایط عادی، با تلاشی مضاعف در حوزه فرهنگ دانشگاهی، اثرات این نوع زندگی بر دانشجویان را کاست. ولی آنچه مشخص است، شرایط فاصله اجتماعی، به‌ویژه در دانشگاه‌ها، طولانی‌تر از این خواهد بود و حتی در صورت اتخاذ تصمیماتی با هدف اتمام ترم جاری، حضور دانشجویان در محیط‌های دانشگاهی، محدود و در حد تامین نیازهای آموزشی خواهد بود و این حضور به تجمعات و تعاملات فرهنگی نخواهد رسید و در ادامه نیز تعطیلی تابستان را در پیش خواهیم داشت و ادامه زندگی در منزل.
در این شرایط باید انتظار داشت در ماه‌های آینده، با دانشجویانی ساکن، ساکت و هراسان از جمع مواجه شویم که همان اندک ارتباطی که پیش از این از او انتظار داشتیم را نیز دیگر شاهد نباشیم. 
چاره چیست؟ در بهترین شرایط حتی اگر فعالان فرهنگی دانشگاه‌ها به سرعت وارد عمل شوند و از طریق ارتباطات مجازی، ارتباطات دانشجویی در بستر فعالیت‌های فرهنگی را زنده نگه دارند، باز هم با خلاء مناسبات اجتماعی حقیقی مواجه خواهیم بود که اصل نخست در فرهنگ است. با این وجود، نمی‌توان دست روی دست گذاشت و باید تلاش کرد حجم اثرات منفی را کاست. در این زمینه، به نظر می‌رسد باید نگرش متولیان فرهنگ در دانشگاه‌ها نیز تغییر کند، زیرا اگر همان فعالیت‌های فرهنگی در بستر اجتماع حقیقی، بدون هیچ‌گونه تغییر به بستر مجازی منتقل شود، نه تنها ممکن است با کاهش جذابیت مواجه شود، بلکه ممکن است کارکردهای خود را نیز از دست بدهد، زیرا پیش از این، آن رویداد و یا جشنواره در بستر مناسبات حقیقی شکل گرفته است. در نتیجه باید اندیشید و شکل جدیدی از تعاملات اجتماعی را در بستر مجازی شکل داد تا علاوه بر تلاش در زمینه زنده نگه داشتن فرهنگ دانشگاهی، ذهنیت دانشجو را به سمت نگاه موقت و گذرا به شرایط حال حاضر و نه تثبیت فرهنگ زندگی انفرادی و دور از جمع، سوق داد.