شرایط اقتصادی خانواده، آموزش و رسانه، سه ضلع مثلث سیاست‌های افزایش جمعیت و تشویق خانواده‌ها به فرزند‌آوری

مدت‌هاست که بحث‌هایی در مورد محدودیت‌ها، افزایش جمعیت، و یا حد و اندازه جمعیت از سوی مقامات و مسئولان کشور در رسانه‌ها مطرح می‌شود. به همین دلیل مشکلاتی که در ارتباط با افزایش جمعیت پیش آمده، موجب شده است رهبر معظم انقلاب اسلامی طی یک ابلاغیه ۱۴ ماده‌ای سیاست‌های مورد نظرخود را در باره افزایش جمعیت ایران اعلام فرمایند. در این ابلاغیه که بر مواردی همچون افزایش نرخ باروری، کاهش سن ازدواج و تسهیلات بیشتر برای مادران باردار تأکید شده،  نکات مهمی نهفته است که باید در دو سطح کمی و کیفی مورد بررسی قرار گیرد. ضمن آنکه توجه ویژه‌ای هم به توانمند‌سازی‌های جمعیتی، ارتقاء و پویایی، بالندگی جامعه، و وضعیت جوانان کشور داشت.اما از سوی دیگرمی‌دانیم مسئلۀ افزایش جمعیت موضوع بسیار حساسی است که بخشی از آن به سیاست‌های دولت بازمی‌گردد. در کنار بحث افزایش جمعیت موضوعات دیگری نیز مطرح هستند که در قوانین و مصوبه‌های دولتجای دارند. به هر حال در این بحث صرف افزایش جمعیت هدف نیست بلکه توانمندی‌های مالی و اقتصادی و رفاه خانواده نیزمد نظراست که با یکدیگر نسبت مستقیم دارند. در سیاست‌های جمعیتی نکات مهم دیگری نظیر باروری، آمار حیاتی، مهاجرت‌ها، مرگ و میرها، تنظیم موالید، فعالیت و اشتغال نیزقرار دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. با توجه به این نکات، موضوع و هدف این نشست این است که ببینیم رسانه‌ها درباره سیاست‌های افزایش جمعیت و کنترل جمعیت چه نقشی دارند و چه سیاست‌ها و اهدافی را دنبال می‌کنند.
دکتر محمود مشفق، استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه‌طباطبائی
رسانه‌ها به مفهوم عام کلمه از رسانه‌های تصویری گرفته تا رسانه‌های متنی، چند رسانه‌ای‌ها و فضای مجازی، نقشی مهم در جهت‌دهی به افکار عمومی در زمینه پدیده‌های جمعیتی دارند. رسانه‌ها برای عملکرد درست نیاز به یک‌ سری ضرورت‌ها و پیش‌نیازها دارند. کارکرد رسانه در چند حوزه مهم است. یکی از این حوزه‌ها نقش رسانه در ارتقاء سواد جمعیتی جامعه است سواد جمعیتی تحت تأثیر یک برنامه آشکار و یا پنهان و متناسب با اقتضائات جمعیتی کشور می‌تواند انتشار پیدا کند. مثلاً قبل از انقلاب زمانی که ایران به کشورهای موافق کنترل جمعیت ملحق شد، یکسری آموزش‌های همگانی در زمینه کاهش جمعیت با شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» صورت گرفت و از طریق روزنامه‌‌ها، تلویزیون و گفت و گوها در ذهن مردم نهادینه و فرهنگ‌سازی شد.از آنجایی که این برنامه متناسب با وضعیت اقتصادی و فرهنگی جامعه نبود، تأثیر چندانی در کاهش نرخ رشد جمعیت نداشت. در یک دهه بعد از انقلاب یعنی در فاصله سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ نیز با توجه به رشد جمعیت کشور، زمانی که رویکرد جمعیتی کشور، کاهش نرخ رشد جمعیت بود، بخش رسانه و فرهنگ در این حوزه خیلی فعال شدند و این بحث‌ها در قالب آموزش‌های مدون در کتب درسی و کتاب‌های تألیفی به دانش‌آموزان ارائه شد و مشکلات ناشی از افزایش جمعییت و اثرات مخرب آن به طرق مختلف در رسانه‌های جمعی تبلیغ و به تصویر کشیده شد. البته این سیاست‌ها و برنامه‌ها در راستای سیاست‌های کلان کشوری در حوزه جمعیتی بود که در آن دوره به اجرا درآمد و منجر به افزایش سواد جمعیتی در کشور شد.سواد جمعیتی یعنی داشتن درک و نگرش و رفتار درست  و دانش صحیح نسبت به موضوع جمعیت. رسانه‌ها می‌توانند در هر حوزه‌نقش‌آفرینی کنند. در حال حاضر بحث‌های نگرشی در مورد تشکیل خانواده و ازدواج تا حدودی شکل گرفته است. رسانه‌ها می‌توانند در ایجاد نگرش مثبت نسبت به پدیده‌ها و اموری که در مسئله جمعیتی نقش دارند ایفای نقش کنند و اثرگذار باشند؛ البته به شیوه درست. اگر ارتقاء جمعیتی به شیوۀ درست انجام نشود، دیگران می‌توانند ما را به سیاست‌زدگی ، تحقیقات نادرست و یا جهت‌دهی نادرست متهم کنند. بنابراین باید راهکارهای صحیح علمی را در پیش گیریم. اما متأسفانه در بحث‌های رسانه‌ای شاهد یک اغتشاش عملکردی در ارتباط با بحث‌های جمعیتی هستیم.  به این معنی که هر کس خود را صاحبنظر جمعیتی می‌داند؛ در حالی که جمعیت‌شناسی یک دانش تخصصی است.حتی می‌بینیم که بسیاری از خبرنگاران با نحوه تفسیر دقیق و درست این اعداد و ارقام آشنایی ندارند و به غلط گزارش می‌دهند. در نتیجه آنقدر خبرهای ضد و نقیض در حوزه رسانه منتشر می‌شود که یک عده می‌گویند خبری نیست. بعضی‌ها می‌گویند بحران است و بعضی دیگر چالش؛ عده‌ای هم آن را تغییرات می‌دانند. در اینجا ما شاهد یک اغتشاش  و به هم‌ریختگی رسانه‌ای هستیم که برآیند آن را در سطح تصمیمات سیاسی کشور نیز می‌ینیم. در نتیجه یک عده با این سیاست‌ها موافق می‌شوند و عده‌ای دیگر مخالف؛ یک عده سکوت می‌کنند و عده‌ای دیگر مردد هستند. بنابر این چون شما مسئول رسانه هستید باید این آشفته بازاری که در حوزه رسانه شکل گرفته است را اصلاح کنید. به این صورت که با توجه به سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری باید یک چشم‌انداز ویژه در حوزه جمعیت تعریف شود. این سیاست‌ها باید کارشناسی شده، دقیق و بدور از افراط و تفریط باشند تا بتوان بر اساس آن‌ اقدامات انجام شده را مورد ارزیابی قرار داد. نکته دیگر اینکه ما باید خبرنگاران متخصص در حوزه جمعیت داشته باشیم؛ خبرنگارانی که با مفاهیم، واژه‌ها، نظرات و دانش تخصصی جمعیت‌شناسی آشنا باشند.