نگاه آلن تورن به بحران کرونا و پیامدهای آن

تورن در گفت‌وگوی تلفنی با روزنامه اسپانیایی «الپاییس» نظر خود را در مورد بحران ویروس کرونا اعلام کرد. وی درباره سخنان سه رئیس‌جمهور فرانسه، اسپانیا و آمریکا که وضعیت فعلی را یک حالت جنگی توصیف کرده‌اند، اظهار داشت که جنگ بین انسان‌ها یا دست‌کم میان دو کشور رخ می‌دهد و ارتش به قلمرو کشور دیگر هجوم می‌برد. ولی آنچه که ما در حال حاضر تجربه می‌کنیم، رویارویی انسان با دشمن غیرانسانی است. البته تورن تأکید می‌کند که وی استفاده از واژه «جنگ» را نقد نمی‌کند، اما آنچه اکنون دارد اتفاق می‌افتد جنگی است بدون جنگجویان.
دنیای عجیب
تورن معتقد است که از جهت انسانی، ما در جهانی زندگی می‌کنیم که فاقد کنش‌گران فعال است همچنین بیان کرد که تاکنون هرگز رئیس‌جمهوری آمریکایی ندیده است که ‏به اندازه دونالد ترامپ عجیب باشد؛ شخصیتی که نه به قوانین التزام دارد  و نه به نقش ریاست‌جمهوری خود. و اظهار داشت این اتفاقی نیست که آمریکا نقش رهبری جهان را از دست بدهد. در اروپا نیز فقدان قدرتمندترین کشورها را تجربه می‌کنیم و در حال حاضر هیچ‌کس در راس هرم قدرت قرار ندارد.
تورن درباره گروه‌هایی که در پایین این هرم هستند، بر این باور است که امروزه شاهد زوال جنبش کارگری هستیم که پایه و اساس جامعه صنعتی بود. این بدان معنی است که در حال حاضر هیچ کنش‌گر فعال اجتماعی‏، سیاسی، جهانی، ملی یا طبقاتی وجود ندارد. به همین دلیل هر‌ آن‌چه که دارد رخ می‌دهد با مفهوم جنگ در تناقض است، به‌ویژه با وجود ابزار‌های بیولوژیکی از یک طرف و حضور افراد و گروه‌های بدون اندیشه، توجیه، برنامه، استراتژی یا زبان در طرف دیگر. 
وی در پاسخ به این سؤال که آیا او تجربه مشابهی را در زندگی خود زیسته یا خیر، گفت که این احساس را در بحران سال 1929 داشته. او فقط چند سالی قبل از این زمان به دنیا آمد؛ زمانی که همه چیز ناپدید شد و هیچ‌کس نه در جناح چپ و نه در دولت‌ها باقی نماند. با وجود این، رهبر حزب نازی، آدولف هیتلر که در سال 1933 صدراعظم آلمان شد، این خلأ را به سرعت پر کرد. 
تورن افزود آنچه که او را در این بازه زمانی به عنوان یک جامعه‌شناس و مورخ این روزگار بسیار شگفت‌زده کرده این است که وی مدت زمانی بسیار طولانی چنین خلئی را احساس نکرده است. و افزود «دچار کمبود کنش‌گران فعال و اندیشه هستیم. حتی راه‌حل یا سنتزی هم وجود ندارد. دنیا سلاحی ندارد و همه در تنهایی خود  زندانی شده‌اند».
خاطرات یک جامعه‌شناس دهه نودی
او درباره خاطرات خود از جنگ جهانی دوم، هنگامی که در سال 1940، 14 ساله بود، گفت که برای یک پسر فرانسوی در آن سن و در آن زمان هیچ چیز مبتذل‌تر از جنگ فرانسه و آلمان نبود. دو کشور چندین بار با هم روبه‌رو شده بودند. در واقع، مدیریت نظامی در فرانسه بر دوران جوانی او تأثیر گذاشت. اما امروزه عکس آن رخ می‌دهد؛ زیرا جهان بدون هیچ نزاع و اقدام و فهمی در یک خلأ به سر می‌برد. 
تورن اظهار داشت که جهان پس از نزدیک به پانصد سال سیطره غرب به این مرحله رسیده است، و اکنون کشورها معتقدند که در پنجاه سال گذشته در دنیایی می‌زیسته‌اند که ایالات متحده آمریکا بر آن سلطه داشته. 
و در ادامه می‌گوید: «چه بسا دیگر از این پس در جهانی چینی زندگی خواهیم کرد. البته این امر قطعی نیست، چراکه آمریکا در حال غرق شدن است و چین در یک وضعیت متناقض به‌سر می‌برد که نمی‌تواند برای همیشه ادامه یابد؛ زیرا می‌خواهد توتالیتاریسم مائوئیستی را در مدیریت نظام سرمایه‌داری جهانی به کار گیرد. و این چنین خود را در یک جابه‌جایی افسارگسیخته می‌بینیم که پیش از این هیچ‌گونه آمادگی یا اندیشه‌ای برای آن صورت نگرفته است». 
و می‌افزاید: وضعیت فعلی، او را به طور ویژه نمی‌ترساند؛ زیرا زندگی‌اش همیشه با ماندن در خانه برای انجام کار می‌گذرد. همچنین به واسطه مشارکت شرایط زندگی با دیگران نوعی حمایت را احساس می‌کند.
ناسیونالیسم و فاشیسم
تورن با اظهارنظر درباره احتمال بازگشت ناسیونالیسم و پوپولیسم، به دو تصمیم اساسی پیشِ روی اروپا اشاره کرد: 1- آزادسازی توسط زنان، و این به معنای کنار رفتن عقل به مثابه مرکز شخصیت و احیای مجدد اعتبار احساسات و ارتباطات است؛ 2- موضع‌گیری در ارتباط با پذیرش مهاجران، که در حال حاضر سرنوشت کشورها را موضع‌گیری در قبال مهاجرین تعیین خواهد کرد. 
تورن معتقد است که حتی با وجود پیامدهای اقتصادی و عادت‌های اجتماعی جدید مبتنی بر فاصله‌گذاری اجتماعی و ظهور اولویت‌های جدید، ویروس کرونا تمام داشته‌ها را تغییر نخواهد داد و لذا فجایع دیگری در آینده رقم خواهد خورد. 
تورن بر این باور است همان‌طور که اقتصاددانان اظهار داشتند، ما وارد نوع جدیدی از «جامعه خدمات بین‌انسانی» خواهیم شد. لذا پیش‌بینی می‌کند که این بحران، طلایه‌داران مقوله بهداشت را به بالاترین سطح برساند؛ زیرا آنها نمی‌توانند همچنان به دریافت دستمزدهای ناچیز ادامه دهند. در عین حال، در سایه این بحران، احتمال دارد که شوک اقتصادی به واکنش‌هایی منجر شود که تورن آنها را فاشیستی می‌داند. 

** تورن از پیشگامان جامعه‌شناسی معاصری به شمار می‌آید که منتقد جامعه‌شناسی سنتی و مکتب پوزیتیویستی هستند. او بر مطالعه جنبش‌های اجتماعی تمرکز کرده است و با اومانیسم و هشدار در رابطه با خطرهای جنگ‌ها و مدرنیته افسارگسیخته شناخته می‌شود.

توضیح مترجم:
آلن تورن جامعه‌شناس مشهور فرانسوی در سال 1925 میلادی به دنیا آمد و اکنون در 95 سالگی همچنان فعال است. اهالی علوم‌انسانی ایران، به ویژه در حوزه جامعه‌شناسی، او را با کتاب «نقد مدرنتیه» می‌شناسند که در ابتدای دهه هشتاد با ترجمه دکتر مرتضی مردیها منتشر شد. وی در همان زمان سفری به ایران داشت. اصطلاح مشهور «جوامع پساصنعتی» از ابداعات اوست.