نیازسنجی فرهنگی اجتماعی دانشجویان دانشگاه‌های گلستان

مقدمه:
نقش و اهمیت دانشجویان دانشگاه‌ها در گردش و اداره امور جامعه و ایجاد تحولات اساسی در راستای رشد علمی و فرهنگی در کشور غیر قابل انکار است اما همین قشر تحصیل کرده برای اینکه بتواند پتانسیل خود را در راه کمک به توسعه کشور نشان دهد نیاز به بستری دارد که در آن دغدغه‌ها و نیازها و همچنین گاه مسائل پیش رویشان برطرف شده باشد. گاه همین قشر فرهیخته خود چنان درگیر آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی و نیز سایر نیازهای ابتدایی می‌شود که همین موضوع باعث می‌شود نقش و رسالتش در آماده‌سازی کشور در راه توسعه دچار اختلال و تحت‌الشعاع مسائل دیگری قرار گیرد، لذا مسائل دانشجویان برای ارزیابی شاخص‌های کیفی و کمی فرهنگی و اجتماعی و نیز شناخت نیازها و تحقق آنها جهت فراهم آوردن بستر مناسب برای پیشرفت در همه زمینه‌های توسعه باید در اولویت کارهای تحقیقاتی قرار بگیرد.
برای رسیدن به این مهم یعنی برطرف‌نمودن نیازهای دانشجویان ابتدا باید نیازهای آنها را شناخت. در این راستا می‌توان از چند طریق مهم اقدام نمود. ابتدا می‌توان با بررسی و شناخت آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی که گریبانگیر دانشجویان کشور بوده است به اهمیت و خلل نیازهایشان در زمینه‌های مختلف پی برد که برآورده‌ نمودن آنها بتواند زمینه‌ساز برطرف شدن آسیب‌ها باشد. در مرحله بعد می‌توان نیازهای دانشجویان را از طریق خوداظهاری و از هرآنچه که خود آنها بدان اشاره می‌کنند شناسایی و برای برطرف نمودن آنها تلاش کرد و در مرحله آخر نیز شناخت بعضی از پدیده‌های مثبت شکل گرفته در دانشگاه‌ها و در سطح کلان‌تر در جامعه و نیز تقویت آنها می‌تواند بستری برای توسعه در سطح ملی باشد. با این وجود مطالعات اندکی در زمینه آسیب‌شناسی اجتماعی و فرهنگی و نیز برآورد نیازهای اجتماعی و فرهنگی دانشجویان در سطح دانشگاه در کشورمان صورت گرفته است که در این مطالعه سعی می‌شود به ترتیبی که اشاره شد به مواردی از آنها اشاره گردد. یکی از مسائل مهمی که دانشجویان در معرض آن قرار گرفته‌اند و امید آن می‌رود که مسئولان در این زمینه برنامه‌ریزی بیشتری داشته باشند، آسیب‌های فرهنگی آنهاست. جایی که فرهنگ باید از آنجا یعنی دانشگاه سرچشمه بگیرد و توسط دانشجویان به محیط جامعه اشاعه داده شود گاه خالی از این مهم است.
در دنیای کنونی که سرعت تغییرات سرسام‌آور شده است، ساده‌لوحانه است اگر تصور شود که می‌توان با توسل به شیوه‌های قدیمی، نیاز نهادها را شناخت و به آنها پاسخ گفت. تغییرات جدید، شیوه‌های جدید می‌طلبد. امروزه رایج‌ترین و مقبول‌ترین شیوه شناخت، شیوه و روش علمی است. در تأکید بر این روش تا بدان‌جا افراط می‌شود که به گفته چالمرز جانسون در آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های آمریکا رشته‌هایی چون کتابداری، علوم اداری، علم خطابه، علوم جنگلداری، علوم لبنیات، علوم لحمیات و حیوانات و حتی علوم کفن و دفن تعلیم داده می‌شود (چالمزر؛ 1378: 7). با این وجود در اعتبار روش علمی کمتر کسی تردید دارد. دانشگاه به عنوان یک نهاد اجتماعی در معنای اعم آن و نهادی علمی در معنای اخص آن، فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. نیاز متقابل دانشگاه و کنشگران جامعه بر کسی پوشیده نیست. دانشگاه که توانسته است در طول چندین سال با آموزش هزاران نفر، دین خود را ادا نماید، نیاز کنشگران نیز به ویژه جامعه هدف (دانشجویان) در بطن دانشگاه می‌بایست بر حسب شرایط و اقتضائات امروز و تحولات نوین بررسی شود. به‌ویژه نیازهای فرهنگی دانشجویان که نیازهای آموزشی و علمی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، از اهمیت وافری برخوردار است و در طرح حاضر نیز سعی می‌شود بیشتر بررسی علائق و نیازهای دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان در حوزه فرهنگی مورد کاوش قرار گیرد.

بیان مسئله:
دانشگاه در ایران چند دهه قدمت دارد و قطعاً نیازهای کنونی کنشگران آن با نیازهای چند دهه پیش بسیار متفاوت است. اگر چه دانشگاه با کارکرد علمی شناخته می‌شود، اما با تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز جامعه، کارکرد اقتصادی خود را هم نشان می‌دهد. از سوی دیگر با ایجاد و تولید ارزش‌های خاص خود و تسری آن به سایر ارکان جامعه، کارکرد اجتماعی و فرهنگی خود را ایفا می‌کند. در اثبات این موضوع همین بس که دانشگاهیان با سایر اقشار جامعه از نظر سبک زندگی تفاوت قابل ملاحظه‌ای دارند.
انقلاب اسلامی ایران را انقلاب ارزشی یا فرهنگی قلمداد می‌کنند. انقلابی که قصد تغییر ارزش‌ها و ساختن دنیای جدید را داشته و دارد. در چنین جامعه‌ای دانشگاه به عنوان یک نهاد فرهنگ‌ساز مورد توجه جدی قرار می‌گیرد. تأکید رهبران انقلاب اسلامی بر ارتباط تنگاتنگ «اصلاح دانشگاه و اصلاح جامعه» حاکی از اهمیت زیاد دانشگاه است. تا جایی که به بهانه کار فرهنگی، دانشگاه عرصه فعالیت‌های گوناگون سیاسی، تشکل‌های مختلف شده است. دانشگاه اگر چه کانون قدرت نیست، اما کانون پرورش صاحبان قدرت آینده کشور است. از این رو هر تشکل یا نهادی سعی دارد تا با تشکیل پایگاهی در دانشگاه، گروهی از دانشجویان را به سوی خود جذب نماید. فعالیت‌هایی که تحت عنوان فعالیت فرهنگی در دانشگاه‌ها انجام می‌شود عمدتاً عجولانه، فاقد برنامه، بدون نگاه واقع‌گرایانه و طراحی شده از بالاست و به ندرت براساس نیاز مخاطبان طراحی می‌شود و در اکثر مواقع نیز تنها اجرای بخشنامه‌های چند دهه پیش بوده که خیلی آرمان‌گرایانه و ایدئولوژیکی طراحی شده‌اند.
امروزه برای دانشگاه‌ها چهار وظیفه اصلی تعریف شده است؛ آموزش، پژوهش، تربیت نیروی انسانی ماهر و توسعه فرهنگی جامعه.  ایفای هر یک از کارکردهای چهارگانه متأثر از سایر کارکردهاست. از دیدگاه جامعه‌شناسی علم، از آنجا که علم در بستر فرهنگی خاص رشد می‌کند، باید در جامعه بستر فرهنگی مناسبی فراهم آید تا دانشگاه، خلاق و پویا و بدون توقف به تولید دانش و تکنولوژی بپردازد. بستر فرهنگی مناسب در عبارت اخیر به معنای توسعه فرهنگی دانشگاه‌ها از طریق تولید، توزیع و مصرف کالاهای فرهنگی و نیز انجام فعالیت‌های فرهنگی سودمند و متناسب با نیاز دانشجویان است. بنابراین، نیازهای فرهنگی دانشجویان، مهم‌ترین نیاز قلمداد می‌شود که سایر نیازهای دانشجویان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
نیازهای معنوی و فرهنگی براساس مقیاس‌های ارزشی موجود در هر جامعه ارضا می‌شوند. لذا اگر ارزش‌های یک جامعه از جانب مادی به معنوی تغییر کند، انسانها برای کسب تأیید و احترام به آن سوی می‌روند و اگر ارزش‌ها به سوی مادیات تغییر کند، به همان‌گونه انسانها نیز ارضای نیازهای خود را در کالاهای مادی و تجملات جستجو می‌کنند. این مسئله یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر نظام اجتماعی و تغییر ارزش‌هاست (صبوری، 1374: 16).
فعالیت‌های فرهنگی که قاعدتاً بایستی بر اساس نیازهای فرهنگی شکل بگیرند دامنه بسیار وسیعی را در برمی‌گیرند. این امر بدون شک از ایدئولوژی حاکم بر جامعه تأثیر پذیرفته است. نظام حاکم تغییرات به وجود آمده از سال 57 را عمدتاً تغییرات ارزشی و فرهنگی می‌داند. بنابراین جای تعجب ندارد که فعالیتی مانند ازدواج دانشجویی که یک امر اجتماعی است و فعالیت‌های ورزشی و تفریحی و حتی علمی و سیاسی، همگی فعالیت فرهنگی قلمداد شوند.
تا زمانی که دامنه فعالیت‌های فرهنگی تا این اندازه فراخ باشد، نیاز فرهنگی هم به همان مقیاس بر تمامی عرصه‌های زندگی سیطره می‌یابد و بدین ترتیب ارائه تعریف مناسب و قابل استفاده از آن را مشکل می‌سازد. با این وجود اگر فعالیت فرهنگی را فعالیتی بدانیم که با تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات فرهنگی سر و کار دارد آنگاه نیاز فرهنگی نیازی است که در حوزه تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات فرهنگی از سوی کنشگران این حوزه وجود دارد، احساس می‌شود، یا در آینده به وجود می‌آید و احساس می‌شود. آسیب‌های غفلت از امور فرهنگی در دانشگاه، ابعاد وسیعی را می‌تواند در جامعه تحت تاثیر قرار دهد. «دانشگاه مورد انتظار(مطلوب) دانشگاهی است که به تولید و بازتولید فرهنگی بپردازد». «بازتولید فرهنگی» عبارتست از استمرار و تداوم میراث فرهنگی به نسل‌های جدیدی که از پی هم می‌آیند، و «تولید فرهنگی» عبارت است از تولید مفاهیم آرمانها و به طور کامل‌تر تولید «ایده»هایی که افکار عمومی جوامع مدرن یا در حال ورود به مدرنیته را سامان داده و زمینه‌های «نظم اجتماعی» را فراهم می‌کند.
در این رابطه سؤالی که مطرح می‌‌شود این است که «چرا جوانان در دانشگاه‌ها به تدریج، به صورت درون‌زا یا تحت تأثیر عوامل خارجی و با ماهیتی سیاسی یا غیرسیاسی به فرهنگی معارض یا متفاوت با فرهنگ رسمی گرویده‌اند؟ پاسخ این سؤال را می‌توان در یک ویژگی فرهنگ مدرن پیدا کرد که دقیقاً با یک ویژگی فرهنگ رسمی تعارض دارد و آن «پویایی» است ... احتمالاً قطبی‌شدن ارزش‌ها تحت تأثیر هیچ عامل دیگری نیست، مگر پاسخ ندادن فرهنگ رسمی به نیازهایی که به طور عام در جامعه و به طور خاص در دانشگاه شکل می‌گیرند؛ امتناع یا ناتوانی فرهنگ رسمی در پاسخ‌دادن به نیازها و خواست‌های روز (دانشجویان) باعث قطبی‌شدن ارزش‌ها شده است . اهمیت پرداختن به مسایل فرهنگی تا بدان جاست که مهم‌ترین نشانه آسیب دانشگاه‌ها «ناتوانی تولید و باز تولید فرهنگی» آنها شناخته شده است و این امر را عمدتاً ناشی از استیلای عامل سیاسی بر عوامل فرهنگی دانسته‌اند.
وجود چنین وضعیتی و خطرات ناشی از آن را می‌توان یکی دیگر از ضرورت‌های انجام این پژوهش دانست. نتایج این پژوهش و پژوهش‌های مربوط به نیازسنجی می‌تواند در دستیابی جامعه به دانشگاه مطلوب کمک نماید؛ دانشگاهی که بتواند به مدد امکانات فرهنگی هم به ارتقاء کیفیت آموزشی دانشجویان کمک نماید و هم به توسعه فرهنگی جامعه یاری برساند.

ضرورت تحقیق:
توجه به اوقات فراغت دانشجویان و فراهم‌نمودن بسترهای مناسب جهت گذراندن زمان‌های بیکاری می‌تواند، به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی، دغدغه همیشگی مسئولان و برنامه‌نویسان باشد تا بساط برخی از سرگرمی‌ها و تفریحات ناسالم و یا فراغت‌های غیر مفید از جامعه دانشجویی برچیده و نقش و اهمیت این قشر عظیم از نظر فرهنگی و اجتماعی بیشتر نمود داشته باشد. با این حال می‌توان برخی از نیازهای دانشجویان را از طریق آنچه که خود در محیط دانشگاهی و جامعه لمس کرده‌اند، شناسایی و برای رفع آنها تلاش نمود. همین خود اظهاری‌ها در خصوص نیازها می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مسائل دانشجویان باشد.
برخی دانشگاه‌ها را میزان‌الحراره جامعه می‌دانند.  آنها معتقدند بین کاهش میزان جرایم اخلاقی و رشد فعالیت‌های فرهنگی همبستگی کامل وجود دارد (همان، 20). بر این اساس پرداختن به امور فرهنگی دانشگاه‌ها برای کاهش جرایم اخلاقی و سایر آسیب‌های اجتماعی که رشد چشمگیری یافته‌اند، بسیار مفید است. تحقیقات به عمل آمده بیانگر افزایش آسیب‌هایی از قبیل گرایش به اعتیاد مواد مخدر و الکل در بین دانشجویان اعم از دختر و پسر دارد. اهتمام به فعالیت‌های فرهنگی سبب می‌‌شود دانشجویان اوقات فراغت خود را صرف فعالیت‌های مفید نمایند و با حفظ سرزندگی و نشاط از درافتادن در ورطه آسیب‌های هولناک در امان بمانند.
بنابراین یکی از فواید بررسی نیازها و پاسخگویی به آنها، ایجاد نگرش مثبت در دانشجویان نسبت به نهاد دانشگاه است، این امر سبب می‌شود که دانشجویان پیام‌های دانشگاه را با رضایت خاطر بپذیرند، بر اساس آن جامعه‌پذیر شوند و به تبع آن جامعه را از ارزش‌های خود متأثر سازند. تحقق چنین امری سبب تحقق یکی از کارکردهای مهم دانشگاه یعنی توسعه فرهنگی جامعه می‌شود. برخی از یافته‌ها حاکی از آن است که نگرش دانشجویان نسبت به جامعه خود نوعاً منفی است. و محیط دانشگاه یا ورود به دانشگاه موجب نگرش منفی می‌شود.
با توجه به آنچه که آمد، پرداختن به فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه و پیش از آن بررسی علمی نیازهای فرهنگی کنشگران آن اعم از استاد، دانشجو و یا کارمند، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. ضرورت توجه به امر فرهنگ در نظریات توسعه نیز اگر چه با تأخیر احراز شد، اما سرانجام یکی از مسایل اساسی هر برنامه توسعه‌ای قلمداد شد. توضیح اینکه در گذشته واژه توسعه عمدتاً حاوی معنای اقتصادی بود اما ناکامی‌های این نوع نگرش سبب توجه به جنبه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توسعه شد. بر این اساس یکی از مؤلفه‌های اصلی توسعه دانشگاه‌ها را باید توسعه فرهنگی قلمداد کرد.

سئوالات تحقیق:
سئوالات پژوهش با توجه به توضیحات بیان شده، به تدریج ضرورت بررسی علمی نیازهای فرهنگی دانشجویان احساس می‌شود. بنابراین این پژوهش برآن است تا به شیوه‌های علمی به بررسی علائق و نیازهای فرهنگی دانشجویان کشور بپردازد. برای تحقق این امر، سؤالات ذیل و تلاش برای پاسخگویی به آنها در فرایند پژوهش مطمح نظر است:
-    مهم‌ترین نقاط ضعف و قوت در حوزه‌های فرهنگی ـ اجتماعی دانشگاه‌ها چیست؟
-    در شرایط کنونی دانشجو چه علائق و نیازهائی دارد و به چه مواردی بیشتر احساس نیاز می‌کند؟
-    با توجه به یافته‌های پژوهش، اولویت‌های معاونت‌های فرهنگی دانشگاه چگونه باید تعریف شوند؟

اهداف تحقیق:
هدف کلی:
-    بررسی وضعیت فرهنگی و اجتماعی دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان

اهداف جزئی:
-    بررسی مهم‌ترین نقاط ضعف و قوت دانشگاه‌های استان در حوزه‌های فرهنگی.
-    بررسی نگرش دانشجویان نسبت به تشکل‌ها و کانون‌های فرهنگی دانشگاه‌های استان.
-    بررسی میزان تمایل دانشجویان به عضویت و مشارکت در فعالیت‌های نهادهای فرهنگی دانشگاه.
-    شناخت و اولویت‌بندی نیازهای فرهنگی- اجتماعی دانشجویان دانشگاه‌های استان.

مرور ادبیات و پیشینه مطالعه:
مهدوی در سال 1381 مقاله‌ای تحت عنوان آسیب‌شناسی فرهنگی دانشجویان به رشته نگارش در آورده است. هدف اصلی این مطالعه تأثیر خاص کشور بر چگونگی هویت‌یابی فرهنگی دانشجویان بوده است. روش تحقیق در‌ این‌ پژوهش از نوع پرس‌وجوی شفاهی و کتبی بوده است که در مورد 366 دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی، شامل 214 مرد و 152 زن، انجام شده است. ابزار سنجش، یک پرسشنامه مصاحبه‌ای بوده است که حاوی 149 سؤال‌ بسته و باز و 101 گویه برای سنجش متغیرهای وابسته و مستقل شده است. برای سنجش پایبندی فرهنگی به صورت مستقیم در این تحقیق، سؤالات و گویه‌ها‌ به‌گونه‌ای‌ تنظیم شده بود‌ که‌ پاسخگویان به‌طور صریح و روشن‌ متوجه می‌شدند که مورد سؤالی واقع شده‌اند که به میزان تقید و یا پایبندی‌ به‌ یکی از معرف‌های مختلف ابعاد فرهنگ‌ مربوط‌ می‌شود. سنجش میزان‌ پایبندی‌ دینی‌ به وسیله یک طیف‌ برش قطبین با 22 گویه و 5 سؤال در سطح سنجش ترتیبی سنجیده شده بود که‌ هریک از این سؤالات و گویه‌ها‌ جزئی‌ از‌ پایبندی‌ دینی‌ پاسخگویان را مورد‌ سنجش‌ قرار داده‌اند. معرف‌هایی که برای سنجش این متغیر در نظر گرفته شده اند عبارتند از: اشکال دوستی دختر‌ و پسر، ازدواج‌ با مسلمان، اشکال مهمانی مختلط، مشروب نخوردن در مهمانی، خیرات‌ برای‌ اموات، فاتحه‌ برای‌ اموات، رعایت‌ دین‌ فرزندان، نذر و حل مشکل، نماز خواندن، روزه گرفتن، اعتقاد به وجود و تاثیر شیطان، اعتقاد به توکل بر خدا و معرف‌هایی از این قبیل. یافته‌های این تحقیق دلالت بر آن داشت که میانگین پایبندی دینی پاسخگویان (در مقیاس پنج درجه‌ای با میانگین 3) در سطح 3/19، میانگین پایبندی به آداب و رسوم ملی در‌ سطح‌ 3/17، و میانگین پایبندی فرهنگی غیرمستقیم 3/10 بوده است که در تمام موارد بالاتر از سطح میانگین است. نتایج دیگر این تحقیق حاکی از تأثیر عوامل دینی و ملی، عامل ازدواج، تحصیلات، زندگی در شهرهای‌ بزرگ، مشکلات‌ و نیازها، رضایت از زندگی، نگرش به مشروعیت‌ نظام‌ و ارزش‌های سیاسی، گرایش به روحانیت، ارزش‌های مادی، گروه مرجع، چگونگی گذران اوقات فراغت، استحکام خانواده، شرایط فرهنگی خانواده، کنترل رسمی و وسایل ارتباط جمعی در چگونگی پایبندی فرهنگی دانشجویان و آسیب‌شناسی‌ فرهنگی‌ آنان بوده است (مهدوی، 1381).

آسیب‌شناسی بیگانگی اجتماعی ـ فرهنگی بررسی انزوای ارزشی:
عنوان مطالعه‌ای است که تبریزی در سال 1380در دانشگاه‌های تهران انجام داده است. در بررسی‌ تجربی‌ بیگانگی فرهنگی و انزوای ارزشی در محیط‌های آموزشی و در بین دانشجویان دانشگاه‌های دولتی شهر تهران از روش پیمایش و روش اسنادی استفاده شده است. علت استفاده از این روش‌ها،‌ بنا‌ به ماهیت موضوع، خصلت جامعه‌شناختی و روانشناختی آن، نوع جمعیت آماری و رویکردهای نظری و تجربی تحقیق بوده است که ضرورت استفاده از‌ روش‌های‌ توصیفی را ایجاب می‌کرده است. جامعه آماری این مطالعه مشتمل بر کلیه دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دولتی غیر علوم پزشکی شهر تهران در سال تحصیلی 80ـ79 به تعداد 91605 نفر بوده، که در زمان‌ جمع‌آوری‌ اطلاعات در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در 15 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی به تحصیل اشتغال داشته‌اند. در نمونه‌یابی با کاربرد روش‌های متداول تعیین حجم نمونه از جامعه آماری، نمونه‌ای برابر 144 نفر به دست آمده است. نتایج حاصل از این نمونه با‌ کمتر‌ از‌ 5 درصد خطا به جمعیت کل قابل تعمیم بوده است. با توجه به نتایج به دست آمده از آزمون فرضیات تحقیق می‌توان گفت که‌ از 7 فرضیه آزمون‌ شده‌ در این مطالعه دو فرضیه رد شده و 5 فرضیه مورد تأیید قرار گرفته‌اند. فرضیه اول که مبین رابطه انزوای ارزشی و جنسیت آزمودنی‌ها است مورد تأیید قرار نگرفته است. فرضیه دوم بر اساس اطلاعات تجربی به‌ دست آمده رابطه معنی‌داری را میان انزوای ارزشی و سن تأیید کرده است. فرضیه سوم که مبین رابطه معکوس میان بیگانگی فرهنگی و موفقیت تحصیلی است، تأیید نشده است. فرضیه چهارم که مبین رابطه معکوس میان‌ انزوای‌ ارزشی و رضایت از زندگی است، مورد تأیید قرار گرفته شده است. فرضیه پنجم که نشانگر رابطه معنی‌دار میان نظارت و کنترل اجتماعی و احساس بیگانگی فرهنگی است، تأیید شده است. فرضیه ششم که نشان‌‌دهنده‌ رابطه مستقیم میان احساس ستیز با والدین و انزوای ارزشی است، مورد تأیید قرار گرفته شده است. فرضیه هفتم که نشان‌دهنده مستقیم ضدیت با جامعه و احساس بیگانگی فرهنگی است نیز تأیید شده است (تبریزی، 1380). با توجه به حجم گسترده تهاجم فرهنگی که از طریق کشورهای غربی جامعه ما و مخصوصاً جوانان ما و دانشجویان را تهدید می‌کند، لذا توجه به مسئله فرهنگ با توجه به سابقه بسیار طولانیِ کشور ما در این زمینه، باید یکی از دغدغه‌های اساسی مسئولان کشوری باشد.

بررسی مفاهیم:
نیازسنجی:
شناسایی نیاز همراه با اولویت‌بندی‌ها، فرآیند تعیین شکاف‌های بین شرایط واقعی، و شرایط مطلوب و تعیین اولویت‌های کاری برای مداخلات، و هم‌چنین برای بهترشدن وضعیت موجود است.

نیازهای فرهنگی:
تعریف نیاز فرهنگی بستگی به تعریف نیاز و فرهنگ دارد. نیازهای فرهنگی صورت‌هایی از کالاها و فعالیت‌های فرهنگی هستند که افراد طالب آنند (گیدنز، 1374). به عبارت دیگر، نیاز فرهنگی عبارت است از تقاضای مستقیم یا داشتن استحقاق برای برخورداری از امکانات فرهنگی که به صورت مستقیم (بیان احساس نیاز) یا غیر مستقیم (از طریق شاخص‌ها) تعیین می‌شود. این شاخص‌ها شامل ویژگی‏های جمعیتی و اجتماعی مانند درجه‏ی مذهبی بودن، میزان اوقات فراغت و میزان مشارکت است که بیان‌کننده‏ی درجه‏ی استحقاق و شایستگی مردم مناطق برای استفاده از امکانات فرهنگی معین است. به عبارت دیگر نیازهای فرهنگی، انتظاراتی است که افراد در خصوص گذران اوقات فراغت داشته و با استفاده از ابزارها، کالاها و خدمات فرهنگی به تکمیل اوقات فراغت خود می‏پردازند.
تعاریف مطرح شده درباره فرهنگ، حاکی از آن است که فرهنگ با زندگی اجتماعی ملازم است. تلازم فرهنگ با حیات انسانی تا حدی است که بدون در نظر داشتن فرهنگ، حیات انسانی معنا و مصداق پیدا نمی‌کند. حیات فرهنگی در هر جامعه در دو بعد متجلی می‌شود: فعالیت و مشارکت در تولید فرهنگی و خلاقیت فرهنگی. فعالیت فرهنگی از جمله مفاهیم اصلی مرتبط با حیات فرهنگی است. فعالیت فرهنگی، فعالیتی محسوب می‌شود که حول تولید و بهره‌برداری و انتقال معانی و نمادها با هدف ارتقای معنوی انسانی صورت می‌گیرد. فعالیت فرهنگی، در زمره فعالیت‌های اجتماعی‌ای قرار می‌گیرد که فرد فارغ از فعالیت‌های اقتصادی تعریف شده در نظام تقسیم کار به آنها می‌پردازد. فرد در زمان فراغت، یا به صورت فعال و مشارکت‌جویانه به تولید و خلق پدیده‌های فرهنگی می‌پردازد و یا با سهم مشارکت کمتر به بهره‌برداری از خدمات ارائه شده توسط مولّدان فرهنگ مشغول می‌شود. فعالیت فرهنگی در شکل ناب و خلاق آن به آفرینش و خلق فرهنگی منجر می‌شود. فعالیت هنرمندان، شعرا، فلاسفه، اندیشمندان، پدیدآورندگان آثار هنری، موسیقیایی، آثار نوشتاری، صوتی و ... در زمره فعالیت فرهنگی مولّد محسوب می‌شود. تئاتر، سینما، کنسرت موسیقی، شرکت در یک نیایش مذهبی عمومی و … همگی در زمره خدمات فرهنگی است. ویژگی چنین فعالیت‌هایی مشارکت کمتر و اثرپذیری ‌بیشتر است.
منظور از اوقات فراغت، اوقاتی از شبانه‌روز است که فرد، جدای از نظام تقسیم کار، پس از تأمین حوایج و نیازهای زیستی و شخصــی خود و الزامات زندگی به دست می‌آورد. در زمان فراغت، فعالیت فرهنگی امکان‌پذیر می‌گردد؛ به همین دلیل، هر فرد بر حسب موقعیت اجتماعی، دانش و تجربه شخصی خود، نیازها و تقاضاهای فرهنگی خاصی را طلب می‌کند. منظور از نیازهای فرهنگی، انتظاراتی است که افراد در خصوص گذران اوقات فراغت داشته و با استفاده از ابزارها، کالاها و خدمات فرهنگی به تکمیل اوقات فراغتی خود می‌پردازند (اسماعیلی و ربیعی، 1387 ).

نیازهای اجتماعی:
گرایش به غیر حسّ نوع دوستی و ضروریات زندگی، انسان را به  فعالیت‏های اجتماعی متمایل می‏کند. مشارکت در فعالیت‏های اجتماعی از طریق عضویت و فعالیت در انجمن‏های علمی، فرهنگی، انجمن خانه و مدرسه، اتحادیه‏های صنفی تشکّل‏های اسلامی، بسی، تشکّل‏ها و احزاب سیاسی، انجمن‏های خیریه‏ای ... میسر می‏شود. معاشرت با اقوام و خویشان، همسایگان دوستان و همکاران نیز در زمره فعالیت‌های اجتماعی به شمار می‏رود. همچنین فعالیت‏هایی که با هدف برقراری توسعه‏ی روابط اجتماعی صورت می‏گیرد در زمره‏ی فعالیت‏های اجتماعی به شمار می‏آید (اسماعیلی و ربیعی، 1387).

روش تحقیق:
روش بررسی در این تحقیق روش کمی ـ پیمایشی است. برای بررسی مفیدتر ابعاد تحقیق، پرسشنامه نهایی تدوین و اطلاعات به وسیله پرسشنامه گردآوری خواهد شد، که این پرسشنامه تحقیق به روش مصاحبه حضوری تکمیل می‌شود که در این مرحله نیز اقدامات زیر در مراحل مختلف انجام می‌شود:

1ـ تدوین پرسشنامه اولیه:
پس از گردآوری اطلاعات نظری از طریق اسناد کتابخانه‌ای و منابع مختلف، موضوعات مورد سنجش طبقه‌بندی و مقوله‌بندی می‌شوند، این مقوله‌ها در قالب یک پرسشنامه ساخت‌یافته گنجانده و پیاده می‌شوند. لازم به ذکر است که برای اعتبار صوری  این پرسشنامه، نظر کارشناسان و مدیران فرهنگی قبل از اجرای طرح پایلوت در مورد محتوای پرسشنامه بررسی و اعمال گردید.

2ـ اجرای طرح پایلوت:
به منظور تدوین پرسشنامه نهایی و استاندارد، پرسشنامه اولیه طراحی شده و مقدماتی در بین 40 نفر از دانشجویان تکمیل خواهد شد. در اجرای پرسشنامه مقدماتی، سئولات مبهم و نامناسب مورد بررسی قرار می‌گیرند. بر اساس نتایج آزمون پرسشنامه اولیه (بررسی اعتبار  و پایایی  آن)، پرسشنامه نهایی استاندارد و تأیید شده از طرف معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی ـ ایسپای گلستان، برای اجرای نهایی در بین افراد نمونه (400 نفر) تدوین و اجرا خواهد شد. در شکل 1 مدل نظری تحقیق نیازسنجی فرهنگی اجتماعی دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان ارائه شده است.

 
شکل 1ـ مدل نظری تحقیق نیازسنجی فرهنگی اجتماعی دانشجویان
دانشگاه‌های استان گلستان
انتخاب منابع داده‌ها:
جامعه و نمونه آماری:
جامعه آماری در این تحقیق عبارت است از کل دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان در مقطع‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری و روش نمونه‌گیری در این تحقیق روش نمونه‌گیری تصادفی ساده از بین این دانشجویان خواهد بود.

نتایج:
در تحقیق حاضر نیازهای فرهنگی و اجتماعی دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان در قالب مولفه‌ها و شاخص‌هایی همچون رضایتمندی از ابعاد سیاسی و اجتماعی جامعه و دانشگاه، اولویت فعالیت‌های فرهنگی، گرایشات سیاسی و نگاه دانشجویان به عملکرد متولیان فرهنگی مورد سنجش قرار گرفت که نتایج آن به شرح ذیل آورده شده است.

انتظارات دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان در برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی:
مطابق با آنچه در نمودار مشاهده می‌شود 25.7 درصد از دانشجویان تمایل به برگزاری اردوهای دانشجویی (مختلط و غیر مختلط) داشتند و همچنین 24.6 درصد انجام فعالیت‌های هنری (فیلم، تئاترو موسیقی) را در اولویت می‌دانستند برنامه‌های با موضوعات مختلفی همچون جشنواره، بازدیدهای علمی، کارگاه‌های تخصصی و آموزشی، برنامه‌های مشاوره، ورزشی و ... از اولویت‌های بعدی دانشجویان بوده است و تنها 1 درصد به برگزاری برنامه‌های مذهبی اشاره کردند.

نمودار 1ـ انتظارات دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان در برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی
 
برنامه دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان برای بعد از فارغ‌التحصیلی:
طبق نتایج به دست آمده 40.2 درصد پیدا کردن شغل دولتی و 20.2 درصد مهاجرت به خارج از کشور را از برنامه‌های بعد از فارغ‌التحصیلی‌شان عنوان کردند و همچنین 18.7 درصد گزینه نمی‌دانسته‌اند که بعد از فارغ‌التحصیلی چه برنامه‌ای باید پیگیری کنند، ورود به بازار کار، ادامه تحصیل و ارتقای شغلی از برنامه‌های دیگر دانشجویان در دانشگاه‌های استان گلستان برای بعد از اتمام تحصیلاتشان بوده است.

نمودار 2ـ برنامه دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان برای بعد از فارغ‌التحصیلی

نمره متولیان فرهنگی دانشگاه‌های استان گلستان از دید دانشجویان:
با توجه به نمودار بالا از بین نمرات داده شده توسط دانشجویان به متولیان فرهنگی دانشگاه‌ها بالاترین نمره داده شده، نمره 10 با 20.5 درصد است. 48.1 درصد از دانشجویان به عملکرد متولیان فرهنگی دانشگاه‌ها نمره زیر 10 داده‌اند و 31.4 درصد نمره بالای 10 را برای مدیران و متولیان فرهنگی دانشگاه‌های استان گلستان در نظر گرفته‌اند.

نمودار 3- عضو کدام دسته از شبکه‌های مجازی هستید؟

مهم‌ترین دل‌نگرانی‌های دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان:
طبق نتایج، مهم‌ترین دل‌نگرانی دانشجویان با 54.9 درصد مشکلات اقتصادی، 12.8 درصد گرانی، 11.1 درصد بیکاری سه عامل مهم در دل‌نگرانی دانشجویان دانشگاه‌های استان بوده‌اند و عوامل دیگر مانند عدم آینده روشن، احتمال بروز جنگ، فقر فرهنگی جامعه، عدم آزادی بیان و ... در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

نمودار 4ـ دل‌نگرانی‌های دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان

میزان رضایت از وضعیت کلی کشور:
مطابق با نظرسنجی انجام‌شده تنها 12 درصد از دانشجویان دانشگاه‏های استان از وضعیت کلی کشور رضایت دارند و 88 درصد ناراضی هستند. با توجه به نتایج به دست آمده 45.7 درصد مشکلات اقتصادی، 14.1 درصد گرانی، 10.1 درصد بیکاری، 8.5 درصد اوضاع نابسامان، 7 درصد بی‌کفایتی مسئولین، 2.5 درصد نبود آزادی و آزادی بیان را از دلایل نارضایتی‌شان می‌دانند.

دیدگاه دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان نسبت به وضعیت فعلی کشور:
با توجه به نمودار 58.2 درصد  از دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان اعتقاد دارند وضع فعلی کشور، قابل اصلاح نیست و همه چیز باید از اساس تغییر کند، 39.1 درصد معتقد اند وضع موجود با انجام برخی اقدامات، قابل اصلاح است و تنها 2.7 درصد وضع فعلی را خوب و قابل دفاع توصیف می‌کنند.

نمودار 5ـ دیدگاه دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان نسبت به وضعیت فعلی کشور

میزان تمایل به شرکت در اعتراضات به شرایط فعلی کشور:
طبق نظرسنجی صورت گرفته در رابطه با تمایل دانشجویان به شرکت در اعتراضات به شرایط فعلی کشور 51 درصد اظهار کردند در صورتی که  تجمعات مسالمت‌آمیز و قانونی باشد شرکت خواهند کرد و 18.6 درصد در هر شرایطی شرکت خواهند کرد اما 30.4 درصد شرکت نخواهند کرد.

نمودار 6ـ میزان تمایل به شرکت در اعتراضات به شرایط فعلی کشور

گرایشات سیاسی دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان:
در پاسخ به سؤال گرایشات سیاسی دانشجویان 48 درصد گزینه هیچکدام،33 درصد نمی‌دانم،14 درصد اصلاح طلب و 5 درصد اصول‌گرا را انتخاب کردند.

نمودار 7ـ  گرایشات سیاسی دانشجویان دانشگاه‌های استان گلستان

موارد احساس نابرابری در بین دانشجویان استان در دانشگاه:
مطابق تحقیق انجام‌شده در رابطه با احساس نابرابری در دانشگاه 20.5 درصد نابرابری به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی، 22.8 درصد نابرابری به دلیل گرایشات مذهبی، 41.1 درصد نابرابری جنسی و 16.7 درصد از پاسخگویان نابرابری قومی را احساس کرده‌اند.

نمودار 8ـ موارد احساس نابرابری در بین دانشجویان استان در دانشگاه