سنجش آسیـب‌های اجتماعی، فرهنگی و روانی دانشجویان مراکزآموزش عالی شهر زنجان

بیان مسئله

یکی از مسایل و موضوعات اساسی که امروزه چه در ابعاد فراملی، ملی و منطقه‌ای و چه در ابعاد فردی و گروهی خودش را نشان داده و می‌دهد، بحث آسیب‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانی است که همین امر عمدتاً بهداشت روان اقشار مختلف جامعه را خدشه‌دار می‌سازد. در این راستا بدیهی است که توجه به امر پیشگیری و اجرای رفتارهای مداخله‌ای جهت عدم وقوع این آسیب‌ها در شرایط فعلی امری ضروری و لازم محسوب می‌گردد. اهمیت دوم این مطلب این است که قشر خاکستری جامعه یعنی قشری که نیروهای بالقوه جامعه ما در آینده تشکیل می‌دهند با آسیب‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانی دست به گریبانند. آسیب‌ها درحال نضج و طی طریق با شدت فراوان هستند و از تنوع چشمگیری هم برخوردارند. این ویژگی‌ها و خصوصیات دیگری نظیر این موارد، دسترسی و مشغولیت به این آسیب‌ها را برای دانشجویان و سایر افراد جامعه دو چندان کرده است که می‌بایست در مرحله‌ای و برهه‌ای از زمان چاره‌ای برای آن اندیشید. تفحص حاضر گامی کوچک در این راستا بوده است.
آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی در سال‌های اخیر افزایش چشم‌گیری داشته و روند افزایشی این آسیب‌ها بدون توجه به ویژگی‌هایی نظیر: جنس، سن، وضعیت تاهل و غیره بوده است. نگاه به آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی، باید نگاهی ویژه باشد در غیر این‌صورت روند ذکر شده اخیر، با شدت بیشتری، افزایش دوچندان را به‌بار خواهد آورد.
دانشجویان و محیط‌های دانشگاهی از این روند بی‌نصیب نمانده و متاسفانه در سال‌های اخیر با سیل فزاینده‌ای از ورود آسیب‌های مختلف در درون دانشگاه‌ها و بین دانشجویان مواجه بوده‌ایم. دانشجویان به‌دلایلی نظیر: کسب استقلال و آزادی عمل، دسترسی آسان‌تر بدون کنترل و نظارت خانواده‌ها و ورود به گروه‌های دوستانه و صمیمانه همسالان و... بیشتر آسیب‌پذیر هستند که می‌بایست در این خصوص برنامه‌ریزی‌های دقیقی به انجام رسد، مطالعه حاضر گامی کوچک در راه اکتشاف و شناسایی روش‌های برنامه‌ریزی‌های فرهنگی اجتماعی و روانی در دانشگاه‌ها می‌باشد.
 اهمیت و ضرورت مطالعه
شناخت و آگاهی درخصوص آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی در جوامع از ضروریات روزمره محسوب می‌شود. این آسیب‌ها ممکن است در تغییر مداوم باشند. آسیب‌های اجتماعی معمولاً به‌تدریج ظاهر می‌شوند و در مرحله دیگری سریعاً تمامی شئون و ساختارهای جامعه را دربرخواهند گرفت. بسیار مؤثر و قابل تغییر هستند. جذاب و متنوع هستند. با ساختارهای فکری جوانان سنخیت و تطابق خاصی دارند. براین اساس پرداختن به آنها از ضروریات و اولویت‌های جامعه محسوب می‌شوند.
ناهنجاری‌های اجتماعی در برخی نقاط شهری به¬نسبت فرصت‌های جرم بیشترند. اما به‌هرحال این آسیب‌ها باید شناخته شوند و سریعاً جامعه را از وجود آنها پاک‌سازی نمود. لذا قدم اول در این راه پرپیچ و خم بررسی در قالب انواع نظرسنجی خواهد بود که نظرسنجی حاضر نمونه‌ای از این قبیل نظرسنجی‌ها است. نظرسنجی‌ها زمینه، بستر و راه را برای سایر پژوهش‌های کاربردی و راهبردی باز می‌کنند و نیز از وضعیت موجود، انعکاسی بهینه، مطلوب و قابل برنامه‌ریزی ارائه می‌نمایند.
اهداف مطالعه
هدف کلی مطالعه حاضر «تعیین مهم‌ترین آسیب‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانی در بین دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر زنجان» می‌باشد.
در ذیل این هدف، اهداف دیگری چون توصیف آسیب‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانی، تعیین فراوانی آسیب‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانی و اولویت بندی آسیب‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و روانی دربین دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر زنجان محقق خواهد شد.
سؤالات مطالعه
- اهم آسیب‌های اجتماعی در بین دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر زنجان، چه آسیب‌هایی هستند؟
- اهم آسیب‌های فرهنگی در بین دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر زنجان، چه آسیب‌هایی هستند؟
- اهم آسیب‌های روانی در بین دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر زنجان، چه آسیب‌هایی هستند؟

روش، جامعه آماری و حجم نمونه
روش تحقیق این پژوهش، مطالعه پیمایشی (نظرسنجی) می‌باشد. جامعه آماری کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل مراکز آموزش عالی شهر زنجان می‌باشند تعداد آنها براساس آمار واحد انفورماتیک مراکز آموزش عالی برابر با 50693 نفر بوده است.
حجم نمونه منتخب به قرار جدول ذیل است:
ردیف    نام مرکز آموزش عالی    جامعه آماری
1    دانشگاه علوم پزشکی    4150
2    دانشکده فنی الغدیر    1207
3    مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه    1006
4    دانشگاه فرهنگیان- پردیس الزهراء    326
5    دانشگاه جامع علمی و کاربردی    1423
6    دانشگاه پیام نور مرکز زنجان    4363
7    دانشگاه زنجان    9864
8    موسسه آموزش عالی صوفی رازی    550
9    موسسه آموزش عالی روزبه    1383
10    دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان    8576
جمع کل    32848
تعداد حجم نمونه    379
جدول جامعه آماری مراکز آموزش عالی شهر زنجان
در این پژوهش از دو روش نمونه‌گیری متناسب و دردسترس بهره گرفته شده است. از روش نمونه‌گیری اول برای انتخاب تعداد موردنظر از جامعه نمونه و از روش دوم به‌جهت فقدان چارچوب کامل، به دانشجویان همان دانشگاه و در همان محیط مراجعه و اقدام به تکمیل و انجام مصاحبه شده است.
جمع‌بندی نتایج توصیفی از متغیرهای زمینه‌ای
نتایج حاصل در این بخش که شامل مشخصات و ویژگی‌های فردی 379 نفر پاسخگویان می‌باشد به شرح زیر است:
- نتایج حاصل از وضعیت جنسیت پاسخگویان نشان داد، تعداد پاسخگویان زن با فراوانی 211 نفر (7/55 درصد) و تعداد پاسخگویان مرد با فراوانی 168 نفر (3/44 درصد) می‌باشد.
-  بیشترین فراوانی مربوط به پاسخگویان با مقطع تحصیلی کارشناسی به تعداد 239 نفر (1/63 درصد) و کمترین فراوانی مربوط به مقطع کارشناسی ارشد به تعداد 20 نفر (3/5 درصد) می‌باشد.
- بیشترین فراوانی مربوط به پاسخگویان مجرد به تعداد 292 نفر (77 درصد) و کمترین فراوانی مربوط به پاسخگویان متاهل به تعداد 87 نفر (23 درصد) می‌باشد.
- بیشترین فراوانی مربوط به پاسخگویان با محل تولد استان زنجان به تعداد 301 نفر (4/77 درصد) و کمترین فراوانی مربوط به پاسخگویان با محل تولد سایر استان‌ها به تعداد 78 نفر (6/20 درصد) می‌باشد.
نتایج توصیفی از متغیرهای اصلی
الف. توصیف گویه‌های مربوط به آسیب‌های فرهنگی
گرایش به مدگرایی
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به مدگرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، حدود  تعداد 306 نفر (81 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به مدگرایی نشان دادند.
گرایش به مصرف‌گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به مصرف‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 251 نفر (66 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به مصرف‌گرایی نشان دادند.
گرایش به شیطان‌گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به شیطان‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 175 نفر (46 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین گرایش خود را به شیطان‌گرایی نشان دادند.
گرایش به تجمل¬گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به تجمل‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 265 نفر (70 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به تجمل‌گرایی نشان دادند.
آرمان‌گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به آرمان‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 237 نفر (62 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به آرمان‌گرایی نشان دادند.
واقعیت‌گریزی
نتایج حاصل از سوال میزان واقعیت‌گریزی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 203 نفر (54 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به واقعیت‌گریزی نشان دادند.
گرایش به مدرک‌گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان مدرک‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 277 نفر (73 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به مدرک‌گرایی نشان دادند.
علاقمندی به مطالعه
نتایج حاصل از سوال میزان علاقمندی به مطالعه نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 224 نفر (59 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین علاقه خود را به مطالعه نشان دادند.
گرایش به تساوی حقوق زن با مرد
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به فمینیسم نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 187 نفر (49 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین گرایش خود را به فمینیسم نشان دادند.
گرایش به عرفان‌های نوظهور
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به عرفان‌های نوظهور نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 260 نفر (69 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین گرایش خود را به عرفان‌های نوظهور نشان دادند.
ب. توصیف گویه‌های مربوط به آسیب‌های اجتماعی
گرایش به اعتیاد و مخدرها
نتایج حاصل از سوال میزان گرایش به اعتیاد و مصرف مواد مخدر و الکل نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 346 نفر (91 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین گرایش خود را به اعتیاد و مصرف مواد مخدر و الکل نشان دادند.
تمایل به خودکشی
نتایج حاصل از سوال میزان تمایل به خودکشی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 212 نفر (56 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین تمایل خود را به خودکشی نشان دادند.
احساس فقر
نتایج حاصل از سوال میزان احساس فقر نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 207 نفر (55 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین احساس خود را از فقر نشان دادند.
بی‌تفاوتی به اوضاع جامعه
نتایج حاصل از سوال میزان بی¬تفاوتی به اوضاع جامعه نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 255 نفر (67 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان بی‌تفاوتی نسبت به اوضاع جامعه را از خود نشان دادند.
حضور در فضای مجازی
نتایج حاصل از سوال میزان حضور در فضای مجازی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 301 نفر (79 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان حضور خود در فضای مجازی را نشان دادند.
دخالت خانواده
نتایج حاصل از سوال میزان دخالت خانواده در امور شما نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 258 نفر (68 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان دخالت خانواده‌شان در امورات خود را نشان دادند.
ادامه تحصیل در خارج
نتایج حاصل از سوال میزان علاقمندی به ادامه تحصیل در خارج از کشور نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 329 نفر  با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان علاقمندی به ادامه تحصیل در خارج از کشور را از خود نشان دادند.
مهاجرت به خارج از کشور
نتایج حاصل از سوال میزان علاقمندی مهاجرت به خارج از کشور نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 313 نفر (87 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان علاقمندی مهاجرت به خارج از کشور را از خود نشان دادند.
ج. توصیف گویه‌های مربوط به آسیب‌های روح و روان
زود‌باوری
نتایج حاصل از سوال میزان زودباوری نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 257 نفر (68 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین میزان زودباوری را در خود نشان دادند.
خیال¬پردازی
نتایج حاصل از سوال میزان خیال¬پردازی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 255 نفر (67 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان خیال‌پردازی را از خود نشان دادند.
وسواس فکری
نتایج حاصل از سوال میزان وسواس فکری نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 274 نفر (72 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان وسواس فکری را از خود نشان دادند.
وسواس عملی
نتایج حاصل از سوال میزان وسواس عملی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 290 نفر (76 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین میزان وسواس عملی را در خود نشان دادند.
تنوع‌طلبی
نتایج حاصل از سوال میزان تنوع¬طلبی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 313 نفر (82 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان تنوع‌طلبی را از خود نشان دادند.
احساس اضطراب
نتایج حاصل از سوال میزان احساس اضطراب نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 324 نفر (85 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان احساس اضطراب را از خود نشان دادند.
احساس افسردگی
نتایج حاصل از سوال میزان احساس افسردگی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 293 نفر (77 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان احساس افسردگی را از خود نشان دادند.
احساس تبعیض
نتایج حاصل از سوال میزان احساس تبعیض نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 316 نفر (83 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان احساس تبغیض را از خود نشان دادند.
توسل به خشونت
نتایج حاصل از سوال میزان توسل به خشونت نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 322 نفر با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین میزان توسل به خشونت را در خود نشان دادند.
بی‌هدفی
نتایج حاصل از سوال میزان بی‌هدفی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 271 نفر (72 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان بی‌هدفی را از خود نشان دادند.
چشم و هم‌چشمی
نتایج حاصل از سوال میزان چشم و هم‌چشمی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 285 نفر (75 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان چشم و هم‌چشمی را از خود نشان دادند.
اعتماد به نفس
نتایج حاصل از سوال میزان اعتماد به نفس نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 216 نفر (57 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان اعتماد به نفس را از خود نشان دادند.
درون‌گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان درون‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 262 نفر (69 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان درون‌گرایی را از خود نشان دادند.
برون‌گرایی
نتایج حاصل از سوال میزان برون‌گرایی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 251 نفر (66 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی کم» و «کم» کمترین میزان برون‌گرایی را از خود نشان دادند.
انزواطلبی
نتایج حاصل از سوال میزان انزواطلبی نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 248 نفر (65 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان انزواطلبی را از خود نشان دادند.
استرس
نتایج حاصل از سوال میزان استرس نشان داد که: از تعداد 379 نفر پاسخگو، تعداد 309 نفر (82 درصد) با انتخاب گزینه «خیلی زیاد» و «زیاد» بیشترین میزان استرس را از خود نشان دادند.
نتیجه‌گیری
واقعیت این است که آسیب‌ها درحال گسترش هستند و در این گسترش هیچ خصوصیت و ویژگی نظیر: تاهل، محل سکونت، سن، جنس و ... را جلودار نیست. ازسویی دیگر؛ آسیب‌های امروزی باتوجه به ویژگی‌های منحصر به فردی نظیر: دردسترس‌بودن، آسان‌بودن، پنهان بودن، فراگیر بودن و... که دارند، در سال‌های اخیر شدت گرفته‌اند و متأسفانه برخی از اقشار جامعه که زمانی باید سرمایه‌های بالفعل برای اداره کشور و رتق و فتق امور باشند نیز دچار آن شده‌اند.
متأسفانه آمارها نشانگر گسترش انواع آسیب¬های اجتماعی، فرهنگی و روانی در بین دانشجویان است که هرگونه برنامه‌ریزی در این خصوص را با چالش اساسی مواجه کرده است. شناسایی، اولین قدم در این وادی است که اساس هرگونه برنامه‌ریزی محسوب می‌گردد.
در این سنجش آسیب‌های دانشجویان در سه بخش به تفکیک مورد بررسی قرار گرفت، که آن سه بخش عبارت بودند از: آسیب‌های فرهنگی؛ آسیب‌های اجتماعی و آسیب‌های روانی
دو گام برای تحلیل گسترش آسیب‌ها در بین دانشجویان وجود دارد:
در وهله اول: آسیب می‌تواند آموختنی باشد یعنی شرایط در دوران دانشجویی به شکلی تحقق می‌یابد که یادگیری، در حد نهایت خود قرار می‌گیرد دانشجویان آسیب را می‌آموزند و این آموزش و یادگیری در جریان کنش متقابل با دیگران، یعنی توسعه ارتباط آموخته می‌شود. این ارتباط عمدتاً ازطریق زبان انجام می‌گیرد. بخش اصلی و عمده این یادگیری در ارتباط صمیمی در درون گروه انجام می‌گیرد. دانشجویان به عضویت تشکل‌هایی در می آیند که ممکن است دارای خرده فرهنگ¬های مختلفی نیز باشند. زمانی که آسیب آموخته می‌شود: تکنیک‌ها و گرایش‌های خاص، جهت‌ها، انگیزه‌ها و توجیه رفتار نیز پرورش می‌یابد و درونی می‌شود. در ادامه این گرایشات و جهت‌های پرورش‌یافته در این فرایند و در بین دانشجویان می‌تواند منجر به رفتارهایی خاص و ناهنجار شود.
در وهله دوم: جدایی دانشجویان از کانون خانواده و کسب استقلال بالا و تجمیع آنها در محیط¬های خانوادگی، می‌تواند منجر به احساس ضعف در کنترل و نظارت بر انجام فعالیت‌ها باشد و منجر به اقدام همسو با آسیب‌های مختلف گردد. کسب استقلال کنترل نشده برای افرادی که تا قبل از ورود به محیط‌های دانشگاهی از آن محروم بوده‌اند می‌تواند تبعات خیلی ناگواری داشته باشد و اگر در این خصوص برنامه‌ریزی مطلوبی انجام نشود و به‌حال خود رها گردند، نتایج اسفباری حاصل می‌شود که نتیجه سریع و صریح آن گسترش آسیب‌ها و درونی‌شدن آنها خواهد بود.
نتایج و یافته‌های حاصله، نشا‌گر اسفبار بودن اوضاع در بین دانشجویان می‌باشد. شاخص‌های مدگرایی، مصرف‌گرایی، تجمل‌گرایی، مدرک‌گرایی، بی-تفاوت به اوضاع جامعه، گرایش وافر به فضای مجازی، زودباوری، خیال‌پردازی، اضطراب و استرس، افسردگی، قائل به وجود تبعیض، بی‌هدفی، چشم و هم‌چشمی، اعتماد به نفس کاذب و عدم اعتماد به نفس دارای وضعیت نامطلوب است.
پیشنهادات مطالعه
- برگزاری نمایشگاه‌ها، نشست‌ها و گفتگوهای دانشجویی تخصصی در زمینه شاخص‌های شناسایی شده در مطالعه
- اطلاع‌رسانی و آموزش هدفمند با ایجاد و راه‌اندازی «رادیوی دانشجویی» با قابلیت پخش در سطح دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی شهر زنجان
- تصویب و اجرای« نشست‌های ارایه راهکار» با استفاده و بهره‌گیری از اساتید برتر کشوری و استانی جهت تدوین راه‌ حل‌های فوری
- تشکیل حلقه‌های دانشجویی  به ابتکار دانشجویان باتجربه در جهت آسیب‌شناسی لازم در محیط های دانشجویی