انفعال دانشگاه با سیاست‌گذاری‌های عادی قابل رفع نیست

دکتر کیوان الستی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با اشاره به موضوع انفعال دانشگاه گفت: این واژه معادل چندان مشخصی در متون بین‌المللی ندارد و می‌توان دو برداشت خاص و عام‌تر از آن داشت. برداشت خاص در یک محدوده باریک‌تر، مفهومی است که مقابل مسئولیت اجتماعی قرار می‌گیرد و انتظاراتی است که از دانشگاه داریم؛از جمله اینکه نسبت به محیط اطراف خود مسئولیت داشته باشد؛ اگر مسأله‌ای را حل می‌کند، بتواند مشکلی را از محیط اطراف و جامعه برطرف کند و دانشگاهیان به‌اصطلاح برج عاج‌نشین‌هایی نباشند که مسائل را در یک فضای بسته تعریف و بررسی می‌کنند چون در نهایت این نتایج، هیچ بازخوردی در جامعه نخواهد داشت. در این شرایط، اگر این مسئولیت اجتماعی را نداشته باشیم، احتمالاً دانشگاه منفعل است. اما به شکل عام‌تر هم می‌توان به این مفهوم نگاه کرد. این تصور که آیا دانشگاه کارکردهایی که از آن انتظار داریم را را دارد یا نه؟

الستی خاطر نشان کرد: انفعال دانشگاه به معنای خاص، یعنی نداشتن مسئولیت اجتماعی نسبت به محیط اطراف (جامعه، شهر، کشور)، موضوع بسیار مهمی است و انتظار داریم که دانشگاه این کارکردها را داشته باشد؛ اما اگر فکر می‌کنیم انفعال دانشگاه را می‌توانیم با سیاست‌گذاری‌هایی از جنس روال عادی سیاست‌گذاری برای آموزش عالی حل کنیم،این کار را نکنیم بهتر است.

وی با اشاره به اهمیت موضوع "آزادی آکادمیک" افزود: دانشگاه را باید در سطح کلان‌تر و بین‌المللی نگاه کنیم. اگر به تاریخ دانشگاه نگاه کنیم، بحث مسئولیت اجتماعی در این معنای خاص همیشه به این شکل وجود نداشته است. به عنوان مثال، در پایان قرن نوزدهم زمانی که رشته‌ها و نظام دانشگاهی از یکدیگر مجزا شده بودند و جامعه خاص علمی در هر رشته‌ای تشکیل شده بود، یک دیوار مجازی بین دانشمندان و متخصصان یک رشته خاص و سایر افرادی که شناختی از آن رشته نداشتند، ایجاد شده بود. این دیوار مجازی تاحدی مولد بودن دانشگاه را تضمین می‌کرد؛ در این شرایط، دانشگاهیان در مورد پیدا کردن مسأله و چگونگی حل مسأله، آزادی عمل داشتند و کسی در کار دانشمندان دخالتی نمی‌کرد. اما این آزادی آکادمیک بنا به شرایط اجتماعی اروپا و سایر نقاط، ادامه پیدا نکرد.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور افزود: زمانی که در مورد یکپارچگی آکادمیک صحبت می‌کنیم، یعنی دانشگاه بتواند کارکردهای متفاوتی را متحقق کند. این کارکردها می‌تواند شامل چاپ مقاله، ایجاد کردن دانشجو یا نیروی کار متخصص، انجام مسئولیت اجتماعی باشد. سلامت یکپارچگی دانشگاهی یعنی بتواند عمل خوب علمی انجام دهد و کارکردهای مختلف را متحقق کند. اما الزاماً اینطور نیست که اگر این کارکردها متحقق شوند، صد درصد این کارکردها از یک سیستم دارای یکپارچگی و وحدت حاصل شده است.

الستی در بخش دیگر این نشست به بحث سیاست‌گذاری خارج از دانشگاه اشاره کرد و گفت: بیشتر از اینکه خود نهادی که شکل می‌گیرد، مستقیماً در سیاست‌گذاری خودش نقش داشته باشد، افرادی خارج از دانشگاه برای دانشگاه هدف‌گذاری می‌کنند. رویکردی که سراغش رفتیم این است که به یکپارچگی دانشگاه، به حفظ عمل خوب علمی فکر نکردیم و کارکرد را مورد توجه قرار دادیم و هدف‌گذاری خارج از دانشگاه انجام شد.

وی افزود: سیاست‌گذاری خارج از دانشگاه می‌تواند کارکردهای دانشگاه از جمله پرورش استاد و دانشجو با ویژگی‌های خاص یا مسئولیت اجتماعی را از بین ببرد یا حتی منجر به سوء رفتارهایی مانند تقلب علمی شود. به عنوان مثال، در بحث تقلب علمی به جای حل هنجارها، به دنبال استفاده از اهرم حقوقی است و آن را جرم عنوان کرده و برای آن مجازات تعین می‌کند. اما سیاست‌گذاری خارج از دانشگاه تا چه زمانی جواب می‌دهد؟ بسیاری از اعمال علمی که انجام می‌دهیم، شاید غیرقانونی نباشند، اما عمل خوب علمی هم نیستند. مثلاً نتایج یک پژوهش را به جای چاپ در یک یا دو مقاله، در 10 مقاله چاپ می‌کنیم و در نتیجه، کیفیت کار کم می‌شود؛ گرچه کارکرد محقق شده است، اما عمل خوب علمی حاصل نشده است.

الستی خاطر نشان کرد: شاید کارکردهایی که از دانشگاه انتظار داریم، در این شرایط به خوبی محقق شوند، اما یکپارچگی و سلامت وجود ندارد و عمل خوب علمی محقق نمی‌شود. دانشگاه خودش باید از طریق بازاندیشی رویکردش را پیدا کند. اگر می‌خواهد با محیط و جامعه تعامل مناسبی داشته باشد، باید خودش این تغییرات را پیدا کند و آزادی آکادمیک داشته باشد. اگر دانشگاه قرار باشد براساس بازاندیشی، خودش رویکرد و هدف درست داشته باشد، به همه رشته‌ها و نه فقط فنی و مهندسی و پزشکی، بلکه علوم انسانی نیاز دارد.

در انتهای این نشست، به پرسش‌های حاضران پاسخ داده شد.