وضعیت حکمرانی در ایران از دریچه نگاه دانشجویان

حکمرانی خوب شاخصی است که در سه دهه گذشته مورد توجه دانشمندان حوزه‌های علوم اجتماعی، علوم اقتصادی و سایر رشته‌های مربوط به علوم انسانی قرار گرفته است و نشان‌دهنده رابطه جامعه با دولت است. این شاخص خود متشکل از ثبات سیاسی کشور، حاکمیت قانون، کارایی دولت، مبارزه با فساد، حق اظهارنظر و پاسخگویی و کیفیت مقررات در کشور است. ۳۳ نفر از دانشجویان دوره کارشناسی اقتصاد شاخص حکمرانی خوب در ایران را ارزیابی کرده و نظر خود را به صورت عددی بین ۰ تا ۱۰۰ بیان کرده‌اند. در ادامه مشروح این مقاله که توسط حمید خدام‌الحسینی- کارشناس مسائل اقتصادی- جمع‌آوری شده است، می‌خوانید.

با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده نتایج بسیار جالب توجهی به دست آمده است. اول اینکه پاسخ‌دهندگان در کل دید خوبی نسبت به وضعیت حکمرانی در ایران ندارند. میانگین شش شاخص حکمرانی بین 25 تا 42 است که پایین‌تر از 50 بوده و نشانگر احساس دانشجویان نسبت به نامناسب بودن فضای حکمرانی در کشور است. نظرات این دختران و پسران بسیار نزدیک به هم است، اما در کل دختران کمی‌خوشبین‌تر از پسران هستند.

علت بدبینی جوانان دانشجو نسبت به وضعیت حکمرانی در ایران، از بین رفتن اعتماد مردم نسبت به کارایی دولت به مفهوم عام کلمه (مجموعه قوای مقننه، قضائیه و مجریه) است. درک این مساله دشوار نیست. به‌عنوان مثال می‌توان به گرانی‌های افسارگسیخته، اختلاس های میلیارد دلاری و عوامل بسیار دیگری از این دست اشاره کرد. فساد، بی‌عدالتی و فقر گسترده از جنبه‌های مختلف اثرات جبران‌ناپذیری در جامعه به‌جای می‌گذارد و به از دست رفتن سرمایه اجتماعی منجر می‌شود. بر اساس گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل در سال 2019، ایران از نظر کنترل فساد رتبه 146 را از بین 180 کشور کسب کرده است که این نیز جای بسی تامل و تاسف و سوال دارد که چه بر سر شعارهای مقابله با فساد و حمایت از اقشار ضعیف جامعه آمده است؟ آیا ممکن است که اعتماد از دست رفته را با مقابله جدی با فساد دوباره به جامعه باز گرداند؟ البته مدتی است که قوه قضائیه با پیگیری پرونده‌های مفاسد اقتصادی یا به اصطلاح دانه درشت ها و برگزاری دادگاه‌های علنی، به دنبال آن است که روح تازه‌ای به کالبد نیمه‌جان این اعتماد بدمد. اما اعتماد چیزی نیست که بشود از سوپرمارکت سر کوچه خرید و برای بازسازی اعتماد ملی کار سنگین و زمانبری باید صورت گیرد تا شاید طعم تلخ بی‌اعتمادی فراموش شود. مورد نگران‌کننده دیگری که می‌توان از این نظرسنجی دریافت کرد این بود که میانگین شاخص اظهارنظر و پاسخ گویی، میانگین کلی، میانگین پسران و میانگین ارزیابی دختران (به ترتیب 25، 18، 31) کمترین ارزیابی در میان شش شاحص حکمرانی خوب بوده است. این شاخص برای تمامی ‌جوامع بسیار حائز اهمیت است. احساس جوانان دانشجو در مورد عدم امکان وجود اظهار نظر و پاسخگویی از سوی نهادهای مختلف باعث ناامیدی و افزایش بی اعتمادی آنان نسبت به نحوه ی اداره ی کشور می‌شود. پس از شاخص اظهارنظر و پاسخ گویی، کمترین ارزیابی مربوط به شاخص کنترل فساد است که انعکاسی از احساس ناخوشایند دانشجویان نسبت به گستردگی فساد است. این شاخص درکل نمونه 29 و برای پسران و دختران دانشجو به ترتیب 18 و 31 بوده است. دلیل خوشبین‌تر بودن دانشجویان دختر نسبت به وضعیت حکمرانی در ایران شاید این است که کمتر از پسران در جامعه و ادارات رفت و آمد دارند و پیگیر اخبار نیستند و کمتر در بحث های سیاسی مشارکت می‌کنند. به علاوه، پسران دانشجو به علت شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه، نسبت به آینده بسیار نگرانند. دختران دانشجو نیز از بیکاری و عدم توانایی تشکیل خانواده نگران هستند، اما به دلیل شرایط فرهنگی و انتظارات بیشتر جامعه از مردان، دانشجویان پسر بیشتر در مورد آینده شغلی و درآمد خود دچار استرس و نگرانی می شوند و وضعیت نامناسب اقتصادی از دیدگاه آنان به ارزیابی پایین‌تر در شاخص‌های حکمرانی خوب منجر شده است. البته خوش بینی دختران دانشجو نسبت به شیوه حکمرانی در ایران به معنی این نیست که تفاوت ارزیابی های دختران و پسران دانشجو بسیار جدی است. تمامی ‌میانگین های شش شاخص حکمرانی در کل و به تفکیک جنسیت کمتر از 50 است. یعنی بخش اعظم پاسخ دهندگان وضعیت حکمرانی در ایران را نامناسب و ضعیف ارزیابی کرده‌اند. ‌‌ اگر این بی‌اعتمادی و فساد ادامه پیدا کند، کشور به سمت بی‌اعتمادی فزاینده‌ای پیش خواهد رفت. چیزی که همین امروز نیز کمابیش شاهد آن هستیم. فرض کنید در خیابان قدم می‌زنید و یک نفر جلوی شما را می‌گیرد و می‌گوید که مسافرم و کیفم را دزدیده‌اند. آیا حاضرید به او کمک کنید تا او بعدا آن مبلغ را به حساب شما واریز کند؟ با اینکه شاید آن فرد واقعا چنین مشکلی برایش اتفاق افتاده باشد، اما اکثریت ما گمان می‌کنیم که دروغ می‌گوید. بی‌اعتمادی و فساد ریشه بسیاری از معضلات اجتماعی مانند فقر، بی‌عدالتی و دوقطبی شدن جامعه است. حکمرانی خوب، از جمله کنترل فساد، افزایش کارایی دولت و حاکمیت قانون از ملاک‌های حرکت موفقیت‌آمیز در مسیر توسعه است. این مطلب را می‌توان در نگاه به کشورهای توسعه‌یافته به خوبی در یافت. شفافیت قوانین و مقررات، حق اظهار نظر برای مردم و ضرورت پاسخگویی از سوی نهادهای مختلف حاکمیتی، پیش شرط‌های اصلی برای مقابله با فساد هستند.