جستارهای فرهنگی

چالش‌های موجود در عرصه آموزش و تربیت کودکان

وضعیت فرزندآوری در ایران

احتمال پیری جمعیت ایران بالا است چرا که فرزندآوری کم شده است. پرهیز از فرزندآوری یا کاهش فرزندآوری به شکلی است که از سطح جایگزینی جمعیت هم پایین‌تر آمده‌ایم. بنابراین می‌توان از مفهومی به نام فرزندنیاوری سخن گفت که در جامعه‌ی ما به مسأله تبدیل شده است.

انفعال دانشگاه و ظهور امر کرونایی

حال دانشگاه به مثابه ی نهاد ساختاری و شامل مجموعه های انسانی با وظائف و دستور زبان عملی مورد تصور ما است که در بند شر و اهریمن، در بند کرونا که به عنوان یک اپیدمی جهانگیر بر آن غلبه کرده است، چه مصادف با داستان حضرت یونس و چه برابر داستان حضرت ابراهیم، درسی از انبیا برای خویش کاری دانشجویان، دانشمندان و مدیرانی است که مسئولیت تنظیم ساختارهای اداری دانشگاه را بر عهده دارند، درسی که بتوانند در برابر شر از انفعال در آمده و به عنوان یک کردار اخلاقی در میان خیر و شر احساس مسئولیت و رسالت تاریخی بکنند. آن چه که بیش از همه بر عهده ی جریان نقادی و جنبش دانشجویی در قلب دانشگاه است.

کار اصلی دانشگاه تبدیل مسائل سیاسی به مسائل آکادمیک است

دانشگاهی دانشگاه منفعل نیست که بتواند مسائل را تشخیص و معضلات را صورت‌بندی مفهومی کند.

ایدۀ «انفعال» و هندسۀ معرفتی رایج

مسئلۀ انفعال، انحطاط، بی‌تفاوتی و مشتقاتش مفهومیش جزو پر تکرارترین مفاهیم در فهم روان‌شناسی اجتماعی ایرانیان هستند. این مفاهیم و صفات دربارۀ ایرانیان آنقدر تکرار شده‌اند که به بدیهی‌ترین مفاهیم برای فهم وضعیت روانی-اجتماعی بدل گشته‌اند.

کرونا و مناسک دانشگاهی

جهانِ ما نیازمند ایده‌های نو، رسم‌های نو و سخنان تازه است. کرونا از کار افتادن بسیاری چیزها را در حیات دانشگاهی بر ما آشکار کرده است ولو اینکه این فرایندها به واسطۀ گروه‌خوردگیشان با اقسامی از منافع و سازوکارهای رایج به شدت در برابر این میل پر شتاب به تغییر مقاومت نشان دهند.

جامعه، آموزش، فناوری و ارتباطات

کرونا دیرزمانی در عنوان اخبار نخواهد ماند. جهان انسانی تجربه‌هایی بس دردناک‌تر از کرونا را پشت سر گذاشته و فراموش کرده است. کرونا به احتمال بیشتر با ایمنی جمعی یا گله‌ای و به احتمال کمتر با واکسن، رام و کنترل خواهد شد مانند سارس، آنفولانزا یا زونا. بنابراین، جامعه‌ها پس و پیش از کرونا، احتمالا دگرگونی بنیادی نخواهند داشت. با این حال، در ایران امروز مانند هر جامعه‌ دیگر می‌توان تغییرات خاصی ناشی از کرونا دید. از جمله، میان دانشگاهی که می‌بینیم با دانشگاه پیش از کرونا تفاوت‌هایی هست. آیا زمانی که کرونا رخت بربندد، هنوز این تفاوت‌ها وجود خواهند داشت؟ موضوع بحث، همین تفاوت‌ها و ژرفای دگرگونی است. اثر مسأله‌ کرونا بر آینده‌ دانشگاه در چه ابعادی و تا چه اندازه است؟ شاید در اینجا نتوان به همه‌ ابعاد دگرگونی پرداخت اما به برخی از مهم‌ترین این موارد می‌توان اشاره نمود، مانند: مجازی‌شدن، کارکردهای پنهان، آداب حضور در کلاس و مسائل مالی.

نادوستی در نگاه ابوحیان توحیدی شیرازی

دوستی یکی از مهم‌ترین مقوله‌های فلسفی- اخلاقی و سیاسی به‌شمار می‌آید. این مقوله در ساختارِ اندیشگانِ ابوحیان توحیدی شیرازی ، عنوانی عام برای استعدادِ ذاتی انسان جهت ارتباط و همبستگی است.

دادوستد بی‌توجهی در میان فرد و جامعه همچون آسیبی ریشه‌ای

چنان که حسن عشایری، عصب‌شناس، گفته است، فاصله‌ی طبقاتی بسیار شدید حتی طبقه‌ی متوسط جامعه را در ایران به آستانه‌ی فقر کشانده است. کم‌توانی در مدیریت سریع مشکلات اجتماعی همچون فقر فزاینده و سقوط اقتصادی، اضطراب و استرس را در سطح اجتماعی تشدید کرده است و در حال حاضر، آسیب‌های روانی شکلی گروهی و اجتماعی یافته‌اند. همچنین، بررسی‌های جامعه‌شناسانه نشان داده‌اند بخش عمده‌ای از آسیب‌های اجتماعی، با معیشت و اقتصاد خانواده در ارتباط هستند. مسلما هر چه مشکلات اقتصادی بیشتر گریبانگیر کشور باشد، این تنش‌ها به دیگر ساختارهای اجتماعی جامعه به‌ویژه خانواده –همچون سلول کوچک اجتماعی- بیشتر سرایت می‌کنند. ایران، در چند سال اخیر، به شدت دچار مشکلات اقتصادی و آسیب‌های ناشی از کاهش ارزش پول ملی بوده است، حالا شیوع ویروس کرونا، اقتصاد کل جهان و از جمله ایران را تحت شعاع قرار داده است. از این مرحله به بعد نقش و وظایف دولت‌ها و سازمان‌ها و نهادهای حمایتگر است که به گذر از این بحران کمک کنند. حمایت، از طریق ایجاد حس همبستگی، افراد را به جامعه پیوند می‌زند. اگر چنین پیوندی پدید نیاید، نمی‌توان از افتادن افراد به دام آسیب‌های مختلف پیشگیری کرد. 

در جستجوی سوگواری‌های ناممکن!

این روزها گفته می‌شود که شیوع کرونا حتی امکان سوگواری تمام و کامل را از ما گرفته است؛ کرونا دست ما را از عزاداری برای عزیزانمان کوتاه کرده است؛ من دوست دارم برای آن عزیزم که از دست رفته، سوگواری کنم، دیگران بیایند و به من تسلی بدهند تا کمی از رنج‌هایم کاسته شود. توجه داشته باشید! مسئله کاسته‌شدن از غم‌های من است. انسانی که به دنبال یک سوگواری پر و پیمان است، اگر باور کند که سوگواری امری ناممکن است، اگر بپذیرد که دوست‌داشتن به معنای ارسطویی آن امری محال است، دیگر پذیرفتن وضعیت کنونی برایش آسان‌تر می‌شود، می‌تواند بپذیرد که مجلس عزایی برگزار نشود، برو و بیایی به مناسبت مرگ عزیزانش نباشد و... زیرا او می‌داند که اساساً سوگواری امری ناممکن است، حتی دوستی هم امری محال است.

کرونا، راهبردهای سیاست‌گذارانه و آسیب‌های اجتماعی

از فرهنگ بارانی تا فرهنگ بحرانی

حادثه کرونا نظم اجتماعی را به هم ریخت، اما مهم‌تر از آن، نظم معنا است، چرا که ساحت‌های مختلف فکری امر اجتماعی را به صورت امری معنادار ارائه می‌دهند. در این خرده جستار به بررسی دیالکتیک معنایی درونی و بیرونی حاصل از اندیشه‌ها و مکاتب فکری مختلف در طول صد سال اخیر و واماندگی آن‌ها در طراحی الگویی از بحران مورد اشاره قرار می‌گیرد. پرسش این جستار این است که پیش از کرونا چه شرایطی از نظر معنای زندگی رواج داشت و کرونا چه بر سر آن آورد؟

کرونا آشکار شدن شکاف فرادست و فرودست و ایده سرنوشت مشترک را به ما نشان می‌دهد

بحث در رابطه با رابطه ‌ای است که بیماری با فرم روابط جاافتاده ما برقرار کرده است و اینکه چگونه توانسته است بخش عمده‌ای را از جا بکند و بخش دیگری را بازآرائی کند جای بحث دارد و برای دریافت اینکه این رابطه در خدمت و یا ویرانگر حیات اجتماعی است نیز باید وجوه مختلفی را بررسی کرد.

اثرات کرونا بعد از کرونا نیز در ذهن افراد باقی می‌ماند

با نگاه به پدیده کرونا دو نگاه خوشبینانه و بدبینانه مطرح است، نگاه خوشبینانه به این معنا نیست که کرونا یک جهان مطلوبی را برای ما به ارمغان می‌آورد بلکه نگاهی است که در ادامه به همان نگاه بدبینانه می‌پیوندد و هر دو ایده در مجموع یک نگاه بدبینانه است که هشدار علی‌الخصوص برای جامعه‌شناسان می‌دهد و باید اقدام به مداخله برای اصلاح امور انجام دهند.

کرونا و پایان شهرنشینی

«کرونا» مانند عقابی قصد دارد ما را از دوره حاکمیت شهرنشینی به سمت دوره جامعه اطلاعاتی پیش ببرد که در آن انسان‌ها به جای تردد در خیابان‌های شلوغ و پر از خودرو و کامیون، از طریق موبایل‌هایی که سرورهای پرسرعت پشتیبانی می‌شوند با هم ارتباط می‌جویند.

پرواز در عمق کرونا

جامعه‌شناسان عوامل مختلفی را در بی‌توجهی برخی افراد نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی و حتی استفاده از ماسک موثر می‌دانند؛ از عوامل اقتصادی گرفته تا نقش اعتماد اجتماعی در همراهی با تصمیمات دولت، به عنوان عوامل موثر در بازگشت به شرایط عادی بیان شده‌اند، ولی با توجه به اینکه مطالعه دقیقی در این مورد انجام نشده است، نمی‌توان با قطعیت به عامل خاصی رسید.

غائله طب اسلامی در دوره همه‌گیری کروناویروس

ارائه شده در وبینار «کارکرد اجتماعی دین در بحران‌های سلامت با تأکید بر کووید ۱۹»

نقش نهادهای اجتماعی در تولید یا کاهش خشونت

پیش از هر چیز لازم است تعریف خودمان را از خشونت مشخص کنیم. خشونت به حالتی از یک رفتار گفته می شود که در نقطه مقابل عطوفت، محبت و مهربانی قرار دارد و منظور از آن این است که فرد خشن با استفاده از زور و فشار، خواه زور و فشار فیزیکی و خواه غیر فیزیکی، می خواهد خواسته ی خود را بر دیگران تحمیل کند. این تعریف از خشونت علی رغم همپوشانی با مفهوم پرخاشگری که در روانشناسی اجتماعی کاربرد دارد اندکی با آن متفاوت است. که البته موضوع بحث اکنون ما نیست و ما این دو مفهوم را در ادامه بحث یکسان فرض می کنیم.

سرکوب احساسات؛ سبب بروز خشم

فرهنگ ایرانی همیشه همه را به سمت محبت رهنمون می‌‌دهد پیامبر اعظم فرستاده‌ای است برای دعوت به مهربانی درواقع هم فرهنگ و هم دین ما دعوت کننده به محبت و مهربانی هستند که تنها راه مقابله با خشونت است.

تأثیر کرونا بر دین‌داری ایرانیان

در جوامعی مانند ایرانِ پس از انقلاب اسلامی، که دین جزو مبانی مشروعیت‌بخش و از منابع خط‌مشی‌گذاری و وضع قوانین و مقررات است، یکی از چالش‌های پیشاروی مدیران و حاکمان، تعیین شعاع علم‌محوری و تخصص‌گرایی است.